لاستیک یا تایر خودرو و انواع آن

لاستیک یا تایر خودرو یکی از مهم‌ترین اجزای خودرو است که نقش اساسی در ایمنی، عملکرد، راحتی و کنترل خودرو دارد. تایر به‌ عنوان تنها نقطه تماس خودرو با زمین، نیروی موتور را به سطح جاده منتقل می‌کند، ضربات ناشی از ناهمواری‌ها را جذب می‌کند و چسبندگی لازم برای ترمز و شتاب گرفتن و پیچیدن را فراهم می‌سازد.
تایر یک حلقه لاستیکی تقویت‌ شده است که روی چرخ خودرو قرار می‌گیرد و دارای شیارهایی بر روی سطح تماس با زمین است. این شیارها عملکردهای گوناگونی از جمله افزایش چسبندگی و تخلیه آب از سطح جاده را انجام می‌دهند.

وظایف اصلی تایر خودرو

حمل وزن خودرو: فشار وزن خودرو از طریق تایر به سطح زمین منتقل می‌شود.
ایجاد اصطکاک ( چسبندگی ): برای ترمز گرفتن، شتاب و پیچیدن ایمن لازم است.
جذب ضربات و لرزش‌ها: تایر مانند کمک‌ فنر عمل کرده و بخشی از ضربات جاده را جذب می‌کند.
هدایت خودرو: در کنترل فرمان و تعادل خودرو در پیچ‌ها و مسیر مستقیم نقش دارد.
کاهش مصرف سوخت: تایر مناسب با مقاومت غلطش پایین، باعث صرفه‌جویی در سوخت می‌شود.

جنس تایر از چیست؟

تایر ترکیبی از مواد مختلف است:

لاستیک طبیعی و مصنوعی: برای انعطاف و دوام
سیم فولادی: برای استحکام طوقه و ساختار
نخ‌های نایلونی یا پلی‌استری: برای ساختار بدنه
دوده ( Carbon Black ): برای مقاومت در برابر UV و سایش

انواع تایر خودرو بر اساس کاربرد

تابستانی: برای دمای بالا و جاده خشک یا خیس. عملکرد عالی در گرما
زمستانی: با شیار و ترکیب نرم‌تر برای دمای پایین و برف
چهار فصل: مناسب برای شرایط معتدل، عملکرد میانه در سرما و گرما
ران‌فلت ( Run-flat ): می‌تواند با پنچری تا چند کیلومتر حرکت کند
پرفورمنس ( Performance ): برای خودروهای اسپرت، چسبندگی بالا در سرعت بالا
SUV یا Off-road: شیارهای عمیق و دیواره ضخیم برای جاده‌های ناهموار

اجزای تایر خودرو ترکیبی از مواد و لایه‌هایی هستند که با هم کار می‌کنند تا تایر بتواند وزن خودرو را تحمل کند، نیروی موتور را به زمین منتقل کند، ضربات را جذب کند و در شرایط مختلف جاده‌ای عملکرد مناسب داشته باشد.

در ادامه، اجزای اصلی یک تایر خودرو به‌ صورت ساده و دقیق معرفی می‌شود:

اجزای اصلی تایر خودرو

۱. رویه ( Tread ): سطح خارجی که با زمین در تماس است. دارای شیارهایی برای چسبندگی، تخلیه آب، کاهش لغزش و افزایش عملکرد در شرایط مختلف.
۲. دیواره جانبی ( Sidewall ): بخش کناری تایر، بین رویه و طوقه. اطلاعات تایر روی آن درج شده. انعطاف‌پذیر برای جذب ضربه و حرکت در پیچ‌ها.
۳. لایه کمربندی ( Belt ): معمولاً از فولاد ساخته شده و زیر رویه قرار دارد. باعث استحکام تایر، مقاومت در برابر سوراخ‌شدن و حفظ شکل تایر در سرعت بالا می‌شود.
۴. لایه‌های بدنه ( Carcass/Ply ): لایه‌های اصلی تایر از نخ‌های نایلونی، پلی‌استر یا فولادی که ساختار داخلی را شکل می‌دهند و فشار هوا را تحمل می‌کنند.
۵. لایه داخلی ( Inner Liner ): لایه‌ای بدون درز و هواگیر ( معمولاً از بوتیل ) در داخل تایرهای تیوب‌لس. مانع نشت هوا به بیرون می‌شود.
۶. طوقه یا حلقه ( Bead ): حلقه‌ای از سیم فولادی ضخیم که تایر را به رینگ می‌چسباند و آن را در جای خود نگه می‌دارد.
۷. محافظ طوقه ( Bead Filler ): ماده‌ای سخت بین طوقه و دیواره جانبی برای افزایش استحکام اطراف طوقه.
۸. لایه ضد‌سایش ( Chafer ): بخشی بین طوقه و رینگ که از سایش بین آن‌ها جلوگیری می‌کند. افزایش عمر تایر در محل تماس با رینگ.

انواع تایر از نظر ساختار و نحوه نگهداری هوا

تایرها از نظر ساختار و نحوه نگهداری هوا به دو نوع اصلی تقسیم می‌شوند:

۱. تایر تیوب‌دار ( Tube Type )

در این نوع، هوا در یک تیوب ( لوله لاستیکی ) داخل تایر نگهداری می‌شود. این تیوب بین تایر و رینگ قرار دارد.

مزایا:
تعمیر ساده در جاده (با وصله زدن تیوب)
مناسب برای جاده‌های روستایی یا ناهموار
ارزان‌تر

معایب:
احتمال پنچری بیشتر
در صورت پنچری ناگهانی، خطر انحراف خودرو
سنگین‌تر، گرم‌شدن بیشتر در سرعت بالا

کاربرد:
خودروهای قدیمی
موتورسیکلت‌ها
تراکتورها و ماشین‌آلات سنگین سنتی

۲. تایر تیوبلس ( Tubeless Tire )

در این نوع، هیچ تیوبی وجود ندارد و هوا مستقیماً در فضای بین تایر و رینگ نگهداری می‌شود. دیواره داخلی تایر از مواد هواگیر ( مثل بوتیل ) ساخته شده است.

مزایا:
ایمنی بیشتر ( در صورت سوراخ ‌شدن، هوا به ‌آرامی خارج می‌شود و ناگهانی دچار ترکیدگی نمی شود )
وزن کمتر در نتیجه کاهش مصرف سوخت
عملکرد بهتر در سرعت بالا ( گرمای کمتر )

معایب:
نیاز به رینگ مخصوص تیوبلس
تعمیر کمی دشوارتر بدون ابزار مناسب
نیاز به چسب مخصوص یا نوار هواگیر در برخی مواقع

کاربرد:
خودروهای امروزی ( سواری، وانت، شاسی‌بلند )
موتورسیکلت‌های جدید
کامیون‌های مدرن

مقایسه سریع

چرا تیوبلس بهتر است؟

تایر تیوبلس تقریباً در همه‌ی خودروهای مدرن بهتر و ترجیحی است، و دلایل آن هم فنی و هم ایمنی هستند. در ادامه این بخش از مجله اینترنتی خودروآموز، به‌صورت دقیق، دلیل برتری تایر تیوبلس نسبت به تیوب‌دار را بررسی می نماییم:

۱. ایمنی بیشتر در پنچری

در تایرهای تیوب‌دار، در صورت سوراخ‌شدن، هوا به‌سرعت خارج می‌شود و می‌تواند باعث انحراف ناگهانی خودرو شود.
در تایر تیوبلس، سوراخ به‌صورت تدریجی و کنترل‌شده هوا را تخلیه می‌کند، و به راننده زمان کافی برای توقف می‌دهد.

۲. امکان رانندگی بعد از پنچری

در تایر تیوبلس، اگر سوراخ کوچک باشد، می‌توان چند کیلومتر بدون آسیب جدی به لاستیک رانندگی کرد.
در تایر تیوب‌دار، پنچری سریع باعث افت کامل باد و از بین رفتن کنترل خودرو می‌شود.

۳. وزن کمتر، مصرف سوخت پایین‌تر

تایر تیوبلس تیوب ندارد، پس سبک‌تر است. مقاومت چرخش کمتری دارد، بنابراین مصرف سوخت کاهش می‌یابد.

۴. گرمای کمتر در سرعت بالا

در تیوب‌دار، اصطکاک بین تایر و تیوب باعث تولید گرما می‌شود.
تایر تیوبلس این مشکل را ندارد که باعث عمر طولانی‌تر و عملکرد بهتر در بزرگراه‌ها می شود.

۵. تعمیر آسان با کیت پنچری

می‌توان با کیت پنچرگیری بدون باز کردن چرخ، تایر تیوبلس را تعمیر کرد.
تایر تیوب‌دار نیاز به باز کردن تایر و خارج کردن تیوب دارد.

۶. عمر مفید بیشتر

به‌دلیل طراحی بدون اصطکاک داخلی و نشت هوای کمتر، تایر تیوبلس عمر بیشتری دارد.

⚠️ استثناها (مواقعی که تیوب‌دار مناسب‌تر است):

مسیرهای خیلی ناهموار و روستایی: تیوب‌دارها در جاده‌های سنگلاخی با فشار پایین بهتر عمل می‌کنند.
خودروهای قدیمی یا تراکتورها: رینگ آن‌ها ممکن است مناسب تیوبلس نباشد.
استفاده از باد خیلی کم: در بعضی کاربردهای خاص، تیوب‌دار عملکرد بهتری دارد.

جمع‌بندی

🔹 تایر تیوبلس تقریباً در تمام خودروهای امروزی بهتر است.
🔹 ایمن‌تر، اقتصادی‌تر، بادوام‌تر و راحت‌تر در نگهداری.
🔹 استفاده از تیوب‌دار فقط در موارد خاص یا در خودروهای خیلی قدیمی توجیه دارد.

کدهای روی تایر

کدها و علائمی که روی دیواره جانبی تایر نوشته شده‌اند، اطلاعات دقیقی درباره مشخصات فنی، عملکرد و زمان تولید تایر به ما می‌دهند. در ادامه، به‌صورت کامل و ساده معنی این کدها را بررسی می‌کنیم:

نمونه کد کامل روی تایر: 91V  R16 205/55

۲۰۵ : پهنای تایر ( میلی‌متر ): ۲۰۵ میلی‌ متر
۵۵ : نسبت ارتفاع به پهنا: یعنی ارتفاع تایر ۵۵٪ پهنای آن است ( نسبت نمایه )
R : ساختار تایر: R به‌معنای رادیال ( اکثر تایرهای امروزی رادیال هستند )
۱۶ : قطر رینگ ( اینچ ): تایر روی رینگ ۱۶ اینچی نصب می‌شود
۹۱ : شاخص بار ( Load Index ): عدد ۹۱ یعنی تایر توان تحمل حدود ۶۱۵ کیلوگرم بار دارد
V : شاخص سرعت ( Speed Rating ): حرف V یعنی حداکثر سرعت مجاز ۲۴۰ کیلومتر بر ساعت

جدول شاخص سرعت ( Speed Rating )

جدول شاخص بار ( Load Index )

تاریخ تولید تایر ( DOT code )

نمونه: DOT 4B08 2224

۴ رقم آخر مهم‌ترین بخش‌اند:

۲۲ = هفته ۲۲
۲۴ = سال ۲۰۲۴

یعنی تایر در هفته ۲۲ سال ۲۰۲۴ تولید شده است.

نکته: تایرهای معمولی بهتر است بیش از ۵ سال از تولیدشان نگذشته باشد.

سایر علائم رایج روی تایر

M+S یا M&S Mud and Snow : تایر مناسب گل و برف ( زمستانی معمولی )
3PMSF علامت کوه با دانه برف: تایر زمستانی واقعی، تایید‌شده برای یخبندان
TWI Tread Wear Indicator : نشانگر فرسودگی ( شاخک‌های کوچک داخل شیارها )
Tubeless : تایر تیوبلس ( بدون تیوب )
Radial : ساختار رادیال (تقریباً همه تایرهای مدرن)
Rotation : جهت چرخش تایر در تایرهای جهت‌دار ( Directionnal )

شاخص‌های عملکردی

Treadwear 300 شاخص عمر: هرچه عدد بالاتر، عمر بیشتر
Traction A/B/C شاخص چسبندگی روی سطح خیس: A بهترین
Temperature A/B/C مقاومت در برابر گرما: A بهترین

اهمیت شیارها در تایر

شیارهای تایر ( Tread Pattern ) و هماهنگی آن‌ها بین چهار چرخ نقش مستقیم در ایمنی، کنترل و ترمزگیری خودرو دارند. در ادامه همه چیز را درباره اهمیت شیارها و برند تایرها به‌صورت دقیق و ساده توضیح می‌دهم:

اهمیت شیارهای تایر در عملکرد خودرو

• تخلیه آب و جلوگیری از لغزش ( آکوپلنینگ )
• شیارها آب را از سطح تایر دور می‌کنند تا تایر با سطح جاده در تماس بماند.
• در تایر بدون شیار یا با عمق کم، خطر سر خوردن روی آب زیاد می‌شود.
• چسبندگی و ترمزگیری بهتر
• شیارها با طرح خاص باعث چسبندگی بهتر روی آسفالت، برف، گل یا شن می‌شوند.
• کنترل در پیچ‌ها و مانورها
• الگوی مناسب باعث کنترل بهتر در پیچ‌های تند و هنگام تغییر جهت سریع می‌شود.
• جلوگیری از گرم شدن بیش از حد
• برخی شیارها با طراحی خاص به خنک شدن تایر کمک می‌کنند.

آیا همه تایرها باید یکسان باشند؟

توصیه فنی: بله، بهترین حالت این است که هر چهار تایر خودرو از یک برند، مدل و الگوی شیار باشند.

اگر این امکان وجود نداشت، به این نکات توجه کنید:

محور جلو: دو تایر جلو باید کاملاً یکسان باشند ( برای فرمان‌پذیری ایمن )
محور عقب: تایرهای عقب نیز بهتر است یکسان باشند
ترکیب برند مختلف: فقط در شرایط اضطراری و با مشابه‌ترین مشخصات فنی و سایز و الگو مجاز است
الگوهای مختلف شیار ( مثلاً جهت‌دار و متقارن ): ترکیب نامناسب می‌تواند باعث انحراف، ترمزگیری نابرابر یا چرخش ناگهانی خودرو شود.

خطرات استفاده از تایر با برند یا شیار متفاوت

• ترمزگیری نابرابر ( مثلاً سمت راست بهتر می‌ایستد و سمت چپ سر می‌خورد )
• فرمان‌پذیری ناامن در باران یا پیچ
• فرسایش ناهماهنگ و زودهنگام
• کاهش عملکرد سیستم ABS و ESP
• افزایش مصرف سوخت و صدای تایر

نتیجه‌گیری حالت مناسب تایر

هر چهار تایر از یک برند و مدل: عالی، بهترین ایمنی و عملکرد
جفت جلو یکسان، جفت عقب یکسان ( ولی برند متفاوت ): قابل قبول، فقط در صورت تطابق مشخصات فنی
چهار تایر با برند و الگوی متفاوت: ناایمن، باعث ناپایداری و خطر در رانندگی

نتیجه گیری

تایر یکی از مهم‌ترین اجزای ایمنی و عملکرد خودرو است، زیرا تنها نقطه تماس خودرو با زمین بوده و نقش حیاتی در کنترل، شتاب، ترمزگیری و راحتی رانندگی دارد.
طراحی، فشار باد مناسب، عمق شیار، نوع ساختار ( تیوب‌دار یا تیوبلس )، و هماهنگی تایرها از نظر برند و الگوی شیار مستقیماً بر ایمنی سرنشینان و کارایی خودرو تأثیر می‌گذارند.
استفاده از تایرهای سالم، همسان و متناسب با شرایط آب‌ و هوایی و نوع رانندگی، موجب افزایش عمر تایر، کاهش مصرف سوخت، و جلوگیری از حوادث جاده‌ای می‌شود.