فن خنک‌کننده خودرو نقش حیاتی در جلوگیری از داغ شدن موتور دارد. خرابی یا ضعف در فن می‌تواند از چند بخش خودرو مانند خود فن، رله، سنسور یا سیم‌کشی باشد. در ادامه با بررسی علت های خرابی فن و پیامدهای آن با مجله اینترنتی خودروآموز همراه باشید.
علت‌های رایج خرابی فن
۱. سوختن موتور فن
سوختن موتور فن معمولاً یک اتفاق ناگهانی نیست، بلکه به مرور زمان یا به دلیل یک مشکل جانبی رخ میدهد. در زیر چند علت بروز این مشکل را مورد بررسی قرار می دهیم.
مشکل در سیستم خنک کاری: اگر موتور یا کولر مشکل خنک‌کاری داشته باشد ( مانند رادیات کثیف، ترموستات گیر کرده، آب کم )، فن مجبور میشود بیشتر از حد معمول روشن بماند که به داغ شدن سیم‌پیچ و سوختن آن منجر می شود.
گیر کردن یا سنگین شدن پره فن: وقتی چیزی مثل برگ، پلاستیک یا حتی پره شکسته گیر کند، موتور تحت فشار قرار می‌گیرد و جریان زیادی می‌کشد که در نهایت می تواند به سوختن آن منجر شود.
خرابی یاتاقان یا بوش فن: خشک شدن یا لقی بوش‌ها باعث می شود موتور سخت بچرخد و جریان بالا می تواند باعث حرارت زیاد و سوختن سیم‌پیچ شود.
مشکل برقی ( ولتاژ بیش از حد یا اتصال کوتاه ): خرابی رله یا سیم‌کشی می‌تواند باعث شود فن دائم با ولتاژ بالا کار کند یا اتصال کوتاه بشود. این خرابی هم می تواند باعث سوختن موتور شود.
نفوذ آب یا گرد و خاک به موتور فن: باعث زنگ‌زدگی، قفل شدن یا اتصال داخلی در سیم‌پیچ می شود.
کیفیت پایین فن تعویضی: فن‌های بی‌کیفیت یا غیراصلی، تحمل دمای بالا و کارکرد طولانی را ندارند.
نشانه‌های نزدیک بودن فن به سوختن
- صدای غیرعادی ( غژغژ، تق‌تق ).
- کم شدن قدرت فن ( باد ضعیف‌تر ).
- بوی سوختگی یا داغ شدن سیم‌ها نزدیک فن.
- فن روشن میشود ولی بعد از چند دقیقه خودش خاموش میشود ( به علت داغی موتور).
نکته: وقتی فن می‌سوزد، قبل از تعویض باید علت اصلی فشار روی فن پیدا شود ( برای مثال مشکل در سیستم خنک‌کاری یا کولر ). زیرا عدم رفع مشکل اصلی می تواند بزودی باعث سوختن فن جدید هم بشود.
۲. خرابی رله یا فیوز فن
رله در واقع کلید برقی است که ECU یا سنسور دما به آن فرمان میدهد تا فن را روشن یا خاموش کند.
نشانه‌ها و اثرات خرابی رله فن
- فن اصلاً روشن نمیشود: موتور داغ میکند چون فرمان رله به موتور فن نمی‌رسد.
- فن همیشه روشن می‌ماند (حتی وقتی موتور سرد است): رله گیر کرده و در حالت وصل قفل شده است.
- فن با تأخیر روشن میشود یا زود قطع میکند: کنتاکت‌های داخلی رله نیم‌سوز یا کثیف شده است.
- بوی سوختگی یا صدای تق‌تق از جعبه فیوز: به خاطر جرقه یا اتصال ضعیف در رله.
خرابی فیوز فن
فیوز برای محافظت از موتور فن و سیم‌کشی در برابر جریان زیاد طراحی شده است.
نشانه‌ها و اثرات خرابی فیوز فن
- فن کامل از کار می‌افتد: موتور داغ میشود و چراغ آمپر بالا میرود.
- سوختن مکرر فیوز: معمولاً به خاطر وجود اتصال کوتاه در سیم‌کشی یا گیر کردن موتور فن.
- فن فقط در یک دور کار میکند: اگر فن چند سرعته باشد، فیوز مخصوص یکی از دورها سوخته است.
در نتیجه:
- اگر فن کار نمی‌کند، اول فیوز چک شود ( ساده‌ترین ) .
- اگر فن بی‌موقع کار میکند یا قطع و وصل میشود بیشتر مشکل از رله است.
- همیشه قبل از تعویض رله یا فیوز باید علت اصلی ( اتصال کوتاه، موتور فن نیم‌سوز، فشار زیاد روی فن ) بررسی شود.
۳. خرابی سنسور دمای آب
فن رادیاتور مستقیماً به فرمان سنسور دمای آب ( ECT ) وابسته است. اگر این سنسور درست کار نکند، ECU ( کامپیوتر خودرو ) زمان روشن شدن فن را اشتباه محاسبه میکند.
پیامدهای خرابی سنسور دمای آب برای فن
فن روشن نمیشود: اگر سنسور دمای آب همیشه دما را پایین ( مثلاً ۲۰ درجه ) نشان دهد، ECU فکر میکند موتور سرد است و فرمان روشن شدن فن را نمی‌دهد. در نتیجه موتور داغ میکند و جوش می‌آورد.
فن دائماً روشن می‌ماند: اگر سنسور دمای آب خراب شود و دما را خیلی بالا ( مثلاً ۱۳۰ درجه ) گزارش کند، ECU تصور میکند موتور در حال جوش آوردن است و برای ایمنی، فن را دائم روشن نگه می‌دارد.
فن دیر یا زود روشن میشود: وقتی مقاومت داخلی سنسور تغییر کند، اطلاعات غلط به ECU می‌رسد. بنابراین فن یا خیلی زود روشن میشود ( موتور به دمای کاری نمی‌رسد و مصرف سوخت بالا میرود ) یا خیلی دیر روشن میشود ( ریسک داغ کردن موتور ).
خاموش شدن ناگهانی فن: در بعضی خودروها، اگر ECU سیگنال معتبری از سنسور نگیرد، به حالت اضطراری میرود. فن یکسره کار میکند یا اصلاً کار نمی‌کند.
نشانه‌های خرابی سنسور دمای آب ( ECT )
- آمپر دما درست کار نمی‌کند یا نوسان دارد.
- فن رفتار غیرعادی دارد ( یکسره روشن یا اصلاً روشن نمیشود ).
- مصرف سوخت بالا و بدکار کردن موتور ( چون ECU فکر میکند موتور سرد است و سوخت پاشی را زیاد میکند ).
- روشن شدن چراغ Check Engine ( کد خطا معمولاً P0115 تا P0119 )
در نتیجه خرابی سنسور دمای آب می‌تواند باعث از کار افتادن فن یا یکسره کار کردن آن شود و در هر دو حالت برای موتور خطرناک است.
۴. خرابی کلید سه مرحله‌ای یا مقاومت فن ( در بعضی خودروها )
در بعضی خودروها ( مثل پژو، رنو و خیلی از مدل‌های فرانسوی ) فن رادیاتور چند سرعته است و به کمک یک کلید سه‌مرحله‌ای یا مقاومت فن ( فن‌بالاست ) کنترل میشود.
وظیفه کلید سه‌مرحله‌ای یا مقاومت فن
مقاومت فن جریان برق را محدود میکند تا فن بتواند با دور کند یا متوسط بچرخد. وقتی دما بالا برود یا کولر روشن باشد، ECU فرمان میدهد و فن به دور تند تغییر میکند ( بدون عبور از مقاومت ).
پیامدهای خرابی کلید سه‌مرحله‌ای یا مقاومت فن
فن فقط در دور تند کار میکند: اگر مقاومت بسوزد، جریان مستقیم می شود و فقط دور تند فعال میشود. بنابراین فن دور تند فقط روشن می ماند و استهلاک بالا میرود.
فن فقط در دور کند کار میکند: اگر اتصال یا بخش مربوط به دور تند خراب بشود، فن در دمای بالا هم فقط دور کند میزند. در نتیجه موتور داغ میکند و احتمال جوش آوردن هست.
فن اصلاً روشن نمیشود: اگر مقاومت یا کلید کاملاً بسوزد یا اتصال قطع بشود، هیچ دوری فعال نمیشود. بنابراین فن کار نمی‌کند و موتور سریع داغ میکند.
روشن و خاموش شدن نامنظم فن: اگر مقاومت نیم‌سوز یا کلید معیوب باشد، ولتاژ درست رد و بدل نمیشود. در نتیجه فن گاهی کار میکند، گاهی خیر. مخصوصاً در ترافیک مشکل‌ساز میشود.
نشانه‌های خرابی مقاومت فن یا کلید سه‌مرحله‌ای
- فن با روشن شدن کولر وارد مدار نمیشود.
- فن به‌جای روشن شدن آرام، ناگهانی با دور بالا شروع میکند.
- موتور در ترافیک یا درجا جوش می‌آورد، اما در حرکت جاده‌ای خنک می‌ماند.
- صدای غیرعادی یا سوختگی ( بوی سیم یا پلاستیک ) از محل مقاومت فن.
بنابراین خرابی این قطعه باعث میشود فن یا درست کنترل نشود ( فقط یک دور کار کند ) یا اصلاً کار نکند، که مستقیم روی سلامت موتور و سیستم کولر تأثیر دارد.
۵. قطعی در سیم‌کشی یا شل شدن سوکت
خیلی وقت‌ها مشکل فن از قطعه خراب نیست، بلکه از سیم‌کشی و اتصالات است.
پیامدهای قطعی سیم‌کشی یا شل بودن سوکت فن
فن کلاً کار نمی‌کند: وقتی برق تغذیه یا ارت فن قطع شود، فن اصلاً روشن نمیشود. بنابراین موتور سریع داغ میکند و کولر هم از کار می افتد.
فن به‌طور نامنظم روشن و خاموش میشود: اتصال شل یا نیمه قطع باشد، با تکان خوردن ماشین یا لرزش موتور فن قطع و وصل میشود. این مشکل باعث نوسان دمای موتور و افت راندمان کولر میشود.
فن فقط در یک دور کار میکند: اگر سیم یکی از مدارها ( مثلاً دور کند یا تند ) قطع باشد، فقط همان دور سالم کار میکند و دیگری از کار می افتد.
گرم شدن سیم یا بوی سوختگی: وقتی سوکت شل باشد، مقاومت زیاد میشود. که در نتیجه باعث داغ شدن سیم، ذوب شدن سوکت و حتی آتش‌سوزی احتمالی میشود.
عملکرد ناقص کولر: چون فن خنک‌کننده، رادیات و کندانسور را خنک نمی‌کند، کولر در ترافیک باد گرم میدهد.
نشانه‌های قطع یا شل بودن سوکت فن
- فن گاهی کار میکند و گاهی خیر ( خصوصاً وقتی دست به سوکت یا دسته سیم می‌زنید تغییر میکند ).
- سوکت یا سرسیم‌ها آثار ذوب، زنگ‌زدگی یا سیاهی دارند.
- فن با ضربه زدن به سوکت یا تکان خوردن ماشین ناگهان روشن میشود.
در نتیجه قطعی یا شل بودن سوکت در عمل مثل خرابی فن یا رله عمل میکند، اما با بازرسی ساده و سفت کردن یا تمیز کردن سوکت میشود مشکل را برطرف کرد.
۶. خرابی کامپیوتر خودرو ( ECU ) یا ایراد نرم‌افزاری
در خودروهای جدید، فن کاملاً تحت کنترل ECU است و خرابی ECU یا خطای نرم‌افزاری می‌تواند مستقیم روی عملکرد فن تأثیر بگذارد.
پیامدهای خرابی ECU یا ایراد نرم‌افزاری روی فن
فن اصلاً روشن نمیشود: اگر خروجی فرمان ECU به فن ( یا به رله فن ) از کار بیفتد، ECU دیگر سیگنال فعال‌سازی نمی‌دهد. در نتیجه فن روشن نمیشود و احتمال داغ کردن موتور و باد گرم کولر بالا می رود.
فن دائماً روشن می‌ماند: در بعضی خودروها وقتی ECU دچار خطا شود یا سیگنال سنسور دما را دریافت نکند، برای جلوگیری از آسیب موتور، فن را دائم روشن نگه می‌دارد ( حتی در هوای سرد ).
فن فقط در یک دور کار میکند: ECU باید بین دور کند و تند سوئیچ کند. اگر بخش نرم‌افزاری یا سخت‌افزاری خروجی آسیب ببیند، فن فقط روی یک دور ( مثلاً همیشه کند یا همیشه تند ) می‌چرخد.
فن دیر روشن میشود: وقتی ECU دمای واقعی موتور را درست پردازش نکند ( به‌خاطر ایراد نرم‌افزاری یا خطای ورودی سنسور ) ، فن با تأخیر وارد مدار می شود و دمای موتور بالاتر از حد عادی میرود.
کد خطا ( DTC ) در دیاگ
معمولاً خرابی فرمان ECU یا نرم‌افزاری باعث ثبت خطاهای زیر می شود:
- Cooling Fan Control Circuit ( مدار کنترل فن خنک کننده )
- ECT Signal Invalid ( سیگنال نامعتبر سنسور دمای آب )
- Fan Relay Control Error ( خطای کنترل رله فن )
اثر روی کولر
چون ECU باید فن را همزمان با روشن شدن کولر فعال کند، اگر فرمان ندهد، فشار گاز کولر بالا میرود و در نتیجه کولر از کار میفتد یا کمپرسور آسیب می‌بیند.
بنابراین خرابی ECU یا نرم‌افزار می‌تواند هم باعث از کار افتادن فن بشود و هم باعث کارکرد دائمی فن. تشخیص آن معمولا با دیاگ تخصصی و بررسی ولتاژ خروجی ECU به رله فن انجام میشود.
۷. گرفتگی پره فن با اجسام خارجی
وقتی پره‌های فن خودرو با جسم خارجی ( مثلاً برگ، پلاستیک، سنگ‌ریزه یا حتی سیم شل شده ) گیر کند، می تواند باعث بروز مشکلات زیر شود:
گیرکردن و توقف فن: فن به‌طور کامل نمی‌چرخد یا قفل میکند. در نتیجه موتور فن داغ میشود و می‌سوزد.
فشار بیش از حد به موتور فن: حتی اگر فن نیمه‌گیر باشد، موتور باید جریان بیشتری بکشد. بنابراین آمپر بالا می رود و احتمال سوختن سیم‌پیچ یا فیوز وجود دارد.
صدای غیرعادی: صدای تق‌تق، ساییده شدن یا وزوز موقع روشن شدن فن شنیده میشود.
لرزش شدید: چون پره‌ها بالانس نیستند یا آزادانه نمی‌چرخند، لرزش زیادی به موتور فن و قاب رادیاتور منتقل میشود.
خنک‌نشدن رادیاتور و موتور: چون جریان هوا کاهش پیدا میکند، موتور سریع‌تر داغ میشود. که باعث بالا رفتن عقربه دما یا جوش آوردن می شود.
آسیب مکانیکی به پره و قاب فن: جسم خارجی می‌تواند پره‌ها را بشکند یا قاب فن را ترک بیندازد.
در نتیجه گرفتگی پره فن حتی با اجسام کوچک هم می‌تواند باعث سوختن موتور فن، جوش آوردن موتور یا شکستن پره‌ها بشود.
نشانه‌های خرابی فن
- بالا رفتن سریع دمای آب موتور مخصوصاً در ترافیک یا توقف.
- روشن نشدن فن حتی وقتی آمپر آب بالا میرود.
- کار نکردن یکی از دورها ( مثلاً دور کند کار نمی‌کند، فقط دور تند روشن میشود ).
- صدای غیرعادی ( غژغژ یا ویز ویز ): نشانه بوش یا یاتاقان خراب فن.
- لرزش شدید فن: تاب برداشتن پره‌ها یا بالانس نبودن.
- فن همیشه روشن می‌ماند: احتمال خرابی سنسور یا رله ( فن باید فقط در دمای مشخص روشن شود ).
- خاموش شدن کولر در سرعت پایین: چون کولر وابسته به کارکرد درست فن است.
نتیجه گیری
خرابی فن خودرو معمولاً به علت‌هایی مثل سوختن موتور فن، خرابی رله یا فیوز، ایراد در سنسور دمای آب، معیوب بودن کلید یا مقاومت چندمرحله‌ای، قطعی سیم‌کشی یا شل شدن سوکت، خرابی ECU یا گرفتگی پره‌ها با اجسام خارجی رخ میدهد.
این خرابی‌ها باعث می‌شوند فن یا روشن نشود یا با دور نامناسب کار کند. در نتیجه رادیاتور به‌خوبی خنک نمیشود، موتور داغ کرده و احتمال جوش آوردن، افت توان، خرابی واشر سرسیلندر و حتی آسیب جدی به موتور وجود دارد.
علاوه بر آن، لرزش، صدای غیرعادی، سوختن سیم‌پیچ فن یا شکستن پره‌ها نیز از پیامدهای مستقیم این مشکلات است.
پنج سوال رایج در مورد علت های خرابی فن خودرو و پیامدهای آن
۱. چرا سوختن موتور فن باعث داغ شدن موتور خودرو میشود؟
جواب: چون فن از کار می‌افتد و رادیاتور توانایی خنک کردن مایع خنک‌کننده را از دست میدهد، در نتیجه موتور سریعاً داغ میکند.
۲. خرابی رله یا فیوز فن چه مشکلی ایجاد میکند؟
جواب: با سوختن فیوز یا گیر کردن رله، جریان برق به فن نمی‌رسد و فن کلاً روشن نمیشود، در نتیجه دمای موتور بالا میرود.
۳. اگر سنسور دمای آب خراب شود، چه اثری روی فن دارد؟
جواب: ECU فرمان درستی برای روشن یا خاموش شدن فن دریافت نمی‌کند، بنابراین فن ممکن است بی‌موقع کار کند یا اصلاً روشن نشود.
۴. قطعی در سیم‌کشی یا شل شدن سوکت چه پیامدی دارد؟
جواب: ارتباط برق فن قطع و وصل میشود، فن یا به‌طور ناگهانی خاموش میشود یا با اختلال کار میکند که می‌تواند باعث داغ کردن موتور شود.
۵. چرا گیر کردن اجسام خارجی در پره‌های فن خطرناک است؟
جواب: چون باعث گیر کردن یا شکستن پره‌ها، فشار بیش از حد به موتور فن و در نهایت سوختن آن میشود.
