فیلتر روغن وظیفهٔ جداسازی ذرات معلق، رسوبات، دوده و ذرات فلزی از روغن روانکار را بر عهده دارد تا روغن هنگام گردش در موتور، قطعات را پاک و روانکاری کند. عملکرد صحیح فیلتر در حفظ فشار و جریان مناسب روغن و جلوگیری از سایش زودرس اجزاء موتور حیاتی است.
در ادامه با بررسی علائم خرابی، زمان و روش تعویض آن با خودروآموز همراه باشید.
نشانه‌های خرابی یا گرفتگی فیلتر روغن
روشن شدن چراغ هشدار فشار روغن یا افت محسوس فشار روغن: اگر چراغ فشار روغن روشن شود یا عقربهٔ فشار به‌طور غیرطبیعی کاهش یابد، ممکن است فیلتر گرفته یا مسیر روغن مسدود باشد. در این حالت بلافاصله از ادامهٔ حرکت خودداری کنید.
کاهش کارایی موتور یا صدای ناک / کوبش: عدم تأمین روغن کافی به یاتاقان‌ها یا قطعات حساس می‌تواند منجر به صداهای غیرعادی ( کوبش، سوت یا قَرچ ) شود.
افزایش دمای موتور یا گرم شدن غیرعادی اجزا: گرفتگی فیلتر جریان روغن را محدود می‌کند و کارایی خنک‌کاری روغن کاهش می‌یابد.
وجود ذرات فلزی یا آشغال در روغن ( مشاهده با باز کردن سینی یا فیلتر قدیمی ): مشاهدهٔ تراشه‌های فلزی بزرگ، پولک‌های فلزی یا لایهٔ ضخیم لجن در محفظهٔ فیلتر نشان‌دهندهٔ مشکل مکانیکی جدی یا نارسایی فیلتراسیون است.
وجود روغن بسیار تیره یا بوی سوخت در روغن: نشان‌دهندهٔ آلودگی شدید، سولفاته شدن یا ترکیب سوخت با روغن است که فیلتر ممکن است نتواند از عهدهٔ آن برآید.
نشت روغن از ناحیهٔ فیلتر یا عایق‌بندی نامناسب: واشر یا بدنهٔ فیلتر خراب یا نصب ناصحیح می‌تواند باعث نشت و افت فشار شود.
افت شتاب یا پاسخ‌دهی نامنظم موتور در سرد و داغ: جریان ناکافی روغن یا عبور روغن غیرفیلترشده از بای‌پس ( در صورت گرفتگی ) می‌تواند عملکرد موتور را متأثر کند.
صدای غیرعادی در هنگام استارت سرد ( عیب در دریچهٔ ضد تخلیه ): در فیلترهای دارای دریچهٔ ضد تخلیه، خرابی این دریچه ممکن است باعث « خشک‌کاری » و صدای لحظه‌ای در استارت شود.
مکانیزم‌های خرابیِ متداول و تفسیر علائم
ذرات و لجن فیلتر روغن در گذر زمان جمع می‌شوند. ابتدا فشار خروجی کاهش می‌یابد و نهایتاً شیر بای‌پس فعال می‌شود تا روغن ( بدون فیلتراسیون مناسب ) به مدار بازگردد. این وضعیت موجب عبور ذرات به مدار و سایش می‌شود.
اگر شیر بای‌پس در حالت باز بماند، روغن بدون تصفیه وارد موتور می‌شود. علامت آن افزایش سرعت ساییدگی و وجود ذرات در روغن با وجود تعویض فیلتر است.
خرابی دریچهٔ ضدتخلیه ( Anti-drainback ) هم می‌تواند موجب تخلیهٔ روغن از فیلتر در توقف طولانی شده و در استارت بعدی تاخیر در روغن‌کاری اولیه باعث صدا و فرسایش می‌شود.
عامل بعدی نشتی یا خرابی فیزیکی بدنه / واشر است که باعث نشت روغن و افت فشار، تجمع آلودگی و بروز دود یا آلودگی محیطی می‌شود.
پیامدهای عدم تعویض به‌موقع فیلتر روغن
- افزایش سایش و خوردگی یاتاقان‌ها و بوش‌ها
- کاهش عمر مفید موتور و احتمال وقوع خرابی‌های مکانیکی جدی ( سوراخ شدن بوش، شکست میل‌لنگ )
- افزایش مصرف روغن و کاهش بازده حرارتی موتور
- در موارد شدید، قفل کردن یا از کار افتادن موتور
زمان‌بندی و بازهٔ تعویض ( رهنمودهای عملی )
توجه! همیشه اولویت با دستورالعمل سازندهٔ خودرو ( دفترچه یا سرویس‌منوال ) است.
موارد زیر بازه‌های عمومی و رایج‌اند:
۱. همراه با هر تعویض روغن: فیلتر روغن باید در هر بار تعویض روغن موتور تعویض گردد.
۲. فواصل بر حسب کاربری و نوع روغن
- خودروهای شهری و شرایط عادی با روغن معمولی ( Mineral ): تقریباً هر ۴٬۰۰۰–۷٬۵۰۰ کیلومتر یا هر ۳ تا ۶ ماه.
- با روغن سنتتیک یا تمام‌سنتتیک: معمولاً ۸٬۰۰۰–۱۵٬۰۰۰ کیلومتر یا هر ۶ تا ۱۲ ماه (بسته به توصیهٔ سازنده و کیفیت روغن).
- شرایط سخت ( سفرهای کوتاه و مکرر، رانندگی در ترافیک سنگین، محیط‌های گرد و خاکی، حمل بار سنگین، رانندگی دائمی در دماهای بسیار بالا/پایین ): فواصل را نصف یا کوتاه‌تر در نظر بگیرید ( مثلاً هر ۳٬۰۰۰–۵٬۰۰۰ کیلومتر ).
۳. زمانِ حداکثر
حتی اگر کیلومتر پایین است، تعویض فیلتر و روغن حداقل سالانه یا بر اساس توصیهٔ سازنده انجام شود. روغن و فیلتر پیر شده نیز خاصیت پاک‌کنندگی خود را از دست می‌دهند.
۴. در خودروهای دیزلی یا با تولید دودهٔ بالا
در این نوع خودروها فواصل کوتاه‌تری لازم است. بنابراین توصیه به بررسی دوره‌ای بیشتر و تعویض زودتر می‌شود.
روش‌‌های تشخیص تخصصی خرابی در کارگاه
- اندازه‌گیری فشار روغن با گیج مکانیکی ( قبل و بعد از فیلتر ) برای تشخیص افت فشار ناشی از گرفتگی.
- بازرسی بصری فیلتر خارج‌شده: وجود ذرات فلزی، لایهٔ ضخیم لجن یا بوی سوخت.
- نمونه‌برداری و آنالیز روغن: تعیین مقدار ذرات فلزی، سوخت، آلودگی آب یا سولفات.
- بازرسی نشتی و تست چسبندگی واشر و بررسی درپوش فیلتر.
- بررسی عمل شیر بای‌پس و دریچهٔ ضدتخلیه در فیلترهایی مثل نوع کارتریجی.
مراحل صحیح تعویض فیلتر ( دستورالعمل اجرایی )
۱. موتور را چند دقیقه گرم کنید تا روغن رقیق‌تر شود ( نه بسیار داغ ).
2. خودرو را روی سطح صاف پارک و ایمن کنید؛ شعاعی ایمنی لازم را رعایت کنید.
3. روغن را تخلیه کنید ( در صورت تعویض همزمان روغن ).
4. فیلتر قدیمی را با ابزار مناسب باز کنید و آن را بررسی کنید.
5. سطح نصب فیلتر روی بلوک موتور را تمیز کنید ( هیچ‌گونه واشر یا بقایای فیلتر قبلی باقی نماند ).
6. واشر فیلتر جدید را با کمی روغن تازه چرب کنید ( روغن به چسبندگی و آب‌بندی کمک می‌کند ).
7. فیلتر جدید را با دست تا تماس واشر بچرخانید و سپس طبق دستور سازنده محکم کنید. اگر دستور مشخصی وجود ندارد، معمولاً یک‌ربع تا سه‌چهارم دور پس از تماس واشر با سطح کافی است ( از سفت‌کردن بیش‌ازحد خودداری کنید ). برای فیلترهای کارتریجی، از گشتاور توصیه‌شده استفاده کنید.
8. روغن مناسب را در موتور بریزید تا سطح مناسب برسد. موتور را روشن کنید و چند دقیقه در دور آرام بگذارید. سپس از نبودن نشت اطراف فیلتر اطمینان حاصل کنید.
9. مجدداً سطح روغن را پس از خاموش‌کردن و یک دقیقه استراحت بررسی کنید و در صورت نیاز اصلاح کنید.
10. فیلتر و روغن مصرفی را مطابق ضوابط محیط زیستی تحویل مرکز بازیافت یا تعمیرگاه دهید.
نکات انتخاب فیلتر مناسب
از فیلترهایی با کارایی تصفیه‌کنندگی قابل قبول ( محدودهٔ میکرون مناسب و ضریب حذف ذرات ) استفاده کنید؛ فیلترهای با کارایی بالاتر عمر موتور را افزایش می‌دهند.
وجود دریچه ضد تخلیه برای جلوگیری از خشک‌کاری در استارت سرد مطلوب است.
کیفیت ساخت بای‌پس و مواد فیلتر اهمیت دارد. فیلترهای مرغوب الیاف تصفیه‌کنندهٔ بهتری دارند و دیرتر مسدود می‌شوند.
ترجیحاً از برندهای معتبر یا قطعهٔ OEM مطابق با مشخصات سازنده خودرو استفاده نمایید.
تدابیر اضطراری در صورت مشاهدهٔ علائم شدید
در صورت روشن شدن چراغ فشار روغن یا شنیدن صداهای ناک / کوبش، موتور را بلافاصله متوقف کنید و وضعیت روغن و فشار را بررسی کنید؛ ادامهٔ حرکت می‌تواند به خرابی جبران‌ناپذیر بینجامد. در صورت مشاهدهٔ قطعات فلزی بزرگ در فیلتر یا روغن، خودرو را به تعمیرگاه منتقل کنید. احتمال خرابی جدی مکانیکی وجود دارد.
خلاصهٔ اجرایی ( چک‌لیست سریع )
- فیلتر روغن را در هر تعویض روغن حتماً تعویض کنید.
- در شرایط عادی: تعویض هر ۴٬۰۰۰–۱۵٬۰۰۰ کیلومتر (بسته به نوع روغن و توصیهٔ سازنده).
- در شرایط سخت: فواصل کوتاه‌تر.
- هر علامت افت فشار، نشت، صدا یا وجود ذرات در روغن را فوراً بررسی کنید.
- از فیلتر مرغوب و مطابق مشخصات کارخانه استفاده کنید و هنگام نصب از آب‌بندی صحیح اطمینان حاصل نمایید.
نتیجه گیری
فیلتر روغن یکی از قطعات حیاتی در سیستم روانکاری خودرو است که وظیفه دارد ناخالصی‌ها، براده‌های فلزی و ذرات معلق را از روغن موتور جدا کند. خرابی یا گرفتگی این فیلتر می‌تواند باعث کاهش فشار روغن، روشن شدن چراغ هشدار روغن، افزایش دمای موتور و حتی آسیب جدی به قطعات متحرک آن شود.
به همین دلیل، تعویض به‌موقع فیلتر روغن ـ معمولاً همراه با هر بار تعویض روغن یا طبق توصیه سازنده ـ نقش مهمی در افزایش عمر موتور و بهبود عملکرد خودرو دارد.
شش سؤال متداول از مبحث نشانه های خرابی فیلتر روغن، زمان و مراحل تعویض آن
۱. وظیفه اصلی فیلتر روغن در خودرو چیست؟
پاسخ: فیلتر روغن ذرات و ناخالصی‌ها را از روغن موتور جدا می‌کند تا از سایش و آسیب به قطعات داخلی موتور جلوگیری شود.
۲. نشانه‌های خرابی یا گرفتگی فیلتر روغن چیست؟
پاسخ: روشن شدن چراغ روغن، کاهش قدرت موتور، صدای غیرعادی، افزایش دما و کاهش فشار روغن از نشانه‌های آن است.
۳. چه زمانی باید فیلتر روغن تعویض شود؟
پاسخ: معمولاً همزمان با تعویض روغن موتور، یعنی هر ۵ تا ۱۰ هزار کیلومتر ( بسته به نوع خودرو و روغن ) باید فیلتر نیز تعویض گردد.
۴. استفاده از فیلتر روغن نامرغوب چه پیامدی دارد؟
پاسخ: می‌تواند باعث عبور ذرات به داخل موتور، کاهش طول عمر موتور، و حتی خرابی جدی در یاتاقان‌ها و پیستون‌ها شود.
۵. آیا تعویض نکردن فیلتر روغن باعث افزایش مصرف سوخت می‌شود؟
پاسخ: بله، زیرا گرفتگی فیلتر فشار بیشتری به پمپ روغن وارد کرده و راندمان موتور را کاهش می‌دهد که به افزایش مصرف سوخت منجر می‌شود.
۶. آیا در سفرهای طولانی باید فیلتر روغن زودتر از موعد تعویض شود؟
پاسخ: در صورت رانندگی در شرایط سخت ( مانند جاده‌های کوهستانی، گردوغبار یا دمای بسیار بالا ) بهتر است فیلتر زودتر از زمان معمول تعویض گردد.
