در آیین‌نامه راهنمایی و رانندگی، شکل تابلوها هم مانند رنگ آن‌ها دارای مفهوم خاص است و رانندگان با دیدن شکل تابلو، حتی قبل از خواندن نوشته یا دیدن علامت داخل آن باید مفهوم کلی را درک کنند.
در ادامه این مطلب با بررسی نه شکل مهم در علائم راهنمایی و رانندگی با مجله اینترنتی خودروآموز همراه باشید.
۱. شکل هشت گوشه
نشان‌دهنده‌ی لزوم توقف کامل وسیله‌ی نقلیه در محل نصب تابلو است. این شکل منحصرا برای تابلوی « ایست » به‌کار می رود تا راننده زودتر متوجه آن شود. راننده باید حتماً خودرو را کاملاً متوقف کند ( نه فقط کاهش سرعت ). پس از توقف، راننده باید وضعیت مسیر را بررسی کند و اگر خطری نبود یا مانعی وجود نداشت، به حرکت ادامه دهد.
قوانین و الزامات تابلوی ایست
محل توقف: اگر خط ایست روی زمین کشیده شده باشد، توقف باید دقیقاً قبل از آن انجام شود. اگر خط وجود نداشته باشد، توقف باید در محلی باشد که راننده بتواند مسیر را به خوبی دیده و کنترل کند.
حق تقدم: راننده‌ای که در محل تابلوی ایست قرار دارد باید حق تقدم را به خودروهایی که در مسیر اصلی در حرکت‌اند واگذار کند.
الزام قانونی: عدم توقف کامل در برابر تابلوی ایست تخلف محسوب شده و جریمه دارد.
محل‌های نصب رایج
- ورودی به راه های اصلی
- تقاطع‌های پرخطر
- نزدیکی مدارس یا مکان‌های حساس
۲. مستطیل افقی
تابلوهای مستطیل افقی معمولاً برای علائم اخباری و راهنما به کار می‌روند. این تابلوها به راننده اطلاعات می‌دهند، نه دستور یا ممنوعیت.
در برخی موارد ( به‌ویژه وقتی با رنگ زرد یا نارنجی باشند ) برای هشدار در مورد خطرات ناشی از تعمیر، نگهداری و عملیات عمرانی استفاده می‌شوند.
قوانین مربوط به تابلوهای مستطیل افقی
وظیفه راننده در برابر این تابلوها: رعایت الزامات و توجه به اطلاعات درج شده (مانند مسیرها، خدمات، هشدارهای جاده‌ای ).
در صورت هشدار تعمیر یا عملیات، راننده باید سرعت خود را کاهش داده و با احتیاط حرکت کند.
کاربردهای اصلی
- راهنمای مسیرها: مثل اعلام شهرها، فاصله‌ها و خروجی‌ها در جاده و آزادراه.
- خدمات بین‌راهی: مثل بیمارستان، پمپ‌بنزین، رستوران، یا پارکینگ.
- هشدارهای موقت: برای نشان دادن عملیات راه‌سازی یا تعمیرات.
محل نصب رایج
- بزرگراه‌ها و آزادراه‌ها ( اطلاعات مسیر و فاصله )
- ورودی شهرها و اماکن مهم
- کنار جاده ها در حین عملیات ساختمانی یا تعمیرات
۳. مثلث متساوی الاضلاع ( نشسته روی یک رأس )
این تابلو در سراسر جهان به عنوان تابلوی رعایت حق تقدم شناخته می‌شود. پیام آن این است که راننده باید در تقاطع یا محل عبور، به وسایل نقلیه‌ای که در مسیر اصلی حرکت می‌کنند حق تقدم بدهد.
قوانین مربوط به آن
با مشاهده این تابلو، توقف کامل الزامی نیست. برخلاف تابلو ایست که راننده موظف به توقف کامل است، در این تابلو تنها کاهش سرعت و رعایت حق تقدم الزامی است.
راننده می‌تواند بدون توقف کامل عبور کند، به شرطی که وسیله نقلیه‌ای با حق تقدم در مسیر نباشد.
حق تقدم با چه کسانی است؟
- وسایل نقلیه‌ای که در مسیر اصلی یا جاده دارای اولویت حرکت می‌کنند.
- عابران پیاده‌ای که در خط عابر در حال عبور هستند.
وظیفه راننده در برابر این تابلو
- نزدیک شدن با سرعت کم.
- نگاه‌کردن به هر دو طرف تقاطع.
- دادن حق تقدم به خودروهایی که در مسیر اصلی هستند.
محل نصب رایج
- تقاطع جاده‌های فرعی با جاده اصلی.
- ورودی‌های میدان‌ها.
- محل‌هایی که نیاز به رعایت حق تقدم بدون الزام توقف کامل دارند.
۴. مستطیل قائم
تابلوهایی که به شکل مستطیل ایستاده ( قائم ) طراحی می‌شوند، معمولاً برای اعلام دستورات خاص، مانند محل توقف، پارک، ایستادن ممنوع، محدوده طرح ترافیک و … مورد استفاده قرار می گیرند.
همچنین تابلوهای خدماتی و اطلاع‌رسانی مثل ایستگاه اتوبوس، تلفن عمومی، پمپ بنزین، بیمارستان، پارکینگ، مکان‌های خدماتی و رفاهی معمولا به شکل مستطیل قائم هستند.
قوانین مربوط به مستطیل قائم
تابلوهای دستوری: الزام‌آور هستند و راننده موظف به رعایت دستور نوشته‌شده یا نماد داخل تابلو است. برای مثال تابلو « پارک فقط برای معلولین » یعنی راننده‌های دیگر حق استفاده از محل پارک را ندارند.
تابلوهای خدماتی و اخباری: الزام قانونی مستقیم ندارند، اما نقش راهنمایی و اطلاع‌رسانی دارند. برای مثال با مشاهده تابلو « بیمارستان » راننده باید آگاه باشد که در نزدیکی مرکز درمانی است و حتی الامکان از ایجاد سر و صدا ( بوق زدن ) پرهیز کند.
محل نصب رایج
- حاشیه مسیرها، آزادراه‌ها و بزرگراه‌ها برای معرفی خدمات و امکانات.
- داخل شهرها برای نمایش دستورهای مرتبط با پارک یا توقف.
۵. مستطیل پرچمی
تابلوهایی که به شکل مستطیل پرچمی ( کشیده به صورت افقی، شبیه پرچم ) هستند، معمولاً برای علائم راهنما به کار می‌روند.
این تابلوها نقش اطلاع‌رسانی مسیر را دارند؛ یعنی به رانندگان کمک می‌کنند تا مقصدها، مسیرها و مکان ها را بشناسند.
کاربردهای اصلی مستطیل پرچمی
راهنمای مسیرها: مانند نام خیابان ها، بزرگراه ها، آزادراه ها و خروجی ها. مانند تابلو « اصفهان »
راهنمای اماکن مهم: نشان دادن مکان‌هایی مانند فرودگاه، ایستگاه راه‌آهن، ترمینال، مراکز گردشگری. مانند تابلو « پارک سوار »
راهنمای فاصله‌ها: تابلوهایی که مسافت تا شهرها یا مراکز مهم را اعلام می‌کنند. مانند تابلو « تهران ۵۵ کیلومتر »
قوانین مربوط به مستطیل پرچمی
الزام‌آور بودن: برخلاف تابلوهای بازدارنده ( دایره‌ای قرمز ) یا دستوری، تابلوهای پرچمی آمرانه یا بازدارنده نیستند. آن‌ها نقش راهنمایی و اطلاع‌رسانی دارند و عدم توجه به آن‌ها تخلف مستقیم محسوب نمی‌شود، اما ممکن است باعث گم‌شدن مسیر یا ورود اشتباه شود.
۶. لوزی ( مربع نشسته روی یک رأس )
تابلو لوزی نشان‌دهنده‌ی شروع یا پایان حق تقدم مسیر اصلی است. یعنی به راننده اعلام می‌کند که وقتی تابلو لوزی زرد با حاشیه سفید باشد، شما وارد مسیر اصلی شده‌اید و در تقاطع‌ها نسبت به راه‌های فرعی حق تقدم دارید.
وقتی همین لوزی با خط مورب سیاه نمایش داده شود، پایان مسیر اصلی است و از این نقطه به بعد شما حق تقدم ویژه‌ای ندارید.
قوانین مربوط به تابلو لوزی
تابلوی شروع مسیر اصلی ( لوزی زرد ساده ): راننده در این مسیر در تقاطع‌ها حق تقدم دارد. سایر رانندگان ( از مسیرهای فرعی ) باید توقف کنند یا صبر کنند تا مسیر اصلی خالی شود.
تابلوی پایان مسیر اصلی ( لوزی زرد با خط مورب سیاه ): از این نقطه به بعد، راننده مثل سایر مسیرها رفتار می‌کند. یعنی دیگر حق تقدم ویژه‌ای ندارد و باید به تابلوهای دیگر ( مثل ایست یا رعایت حق تقدم ) توجه کند.
محل نصب
- معمولاً در جاده‌های اصلی یا مسیرهایی که دارای اولویت نسبت به راه‌های فرعی هستند.
- در ابتدای ورود به یک جاده‌ی اصلی یا در خروجی از مسیر فرعی نصب می‌شود.
۷. پنج گوشه با نقطه رأس فوقانی
این تابلو پنج‌ضلعی منتظم با رأس رو به بالا است که با حاشیه قرمز رنگ با تصویر دو دانش‌آموز در حال عبور به رنگ سیاه نمایش داده می‌شود. به معنای نزدیکی به مدرسه، دبیرستان یا مراکز آموزشی می‌باشد.
در حقیقت یک تابلوی هشدار ایمنی است که راننده را از وجود دانش‌آموزان، عابران خردسال و تراکم عبور پیاده‌ها آگاه می‌کند.
قوانین مربوط به تابلو پنج‌گوشه ( مدرسه )
کاهش سرعت اجباری: راننده موظف است سرعت خود را در محدوده‌ی نزدیک به مدرسه کاهش دهد ( معمولاً در شهرها تا ۳۰ کیلومتر بر ساعت ).
حق تقدم با عابران پیاده: در هر نوع گذرگاه یا خط‌کشی عابر، راننده باید توقف کرده و به دانش‌آموزان اجازه عبور دهد.
ممنوعیت سبقت و مانور خطرناک: در محدوده مدرسه سبقت گرفتن، بوق زدن بی‌مورد یا توقف ناگهانی خلاف مقررات است.
استفاده از سرعت‌گیر و خط‌کشی: معمولاً همراه این تابلو، سرعت‌گیر و خط‌کشی مخصوص عابران نصب یا رنگ‌آمیزی می‌شود.
توجه ویژه در ساعات شروع و پایان مدرسه: راننده‌ها باید در این بازه‌ها بیشترین احتیاط را داشته باشند چون احتمال حضور ناگهانی کودکان بالاست.
۸. دایره
دایره نشانه‌ی علائم دستوری و بازدارنده است. به این معنی که راننده ملزم به انجام یا عدم انجام کاری است. این تابلوها در واقع دستورات قطعی و الزامی را به رانندگان ابلاغ می‌کنند ( نه صرفاً هشدار یا راهنما ).
قوانین مربوط به تابلوهای دایره‌ای
تابلوهای بازدارنده ( ممنوعیت ): معمولا دایره قرمز با زمینه سفید هستند. مانند تابلوهای « ورود ممنوع » ، « توقف ممنوع » ، « ورود دوچرخه ممنوع » و غیره.
این تابلوها به راننده می‌گویند: « انجام این عمل کاملاً ممنوع است. »
تابلوهای دستوری ( اجباری ): معمولا دایره آبی رنگ هستند. مانند تابلوهای « فقط عبور از چپ مجاز » ، « جهت عبور در میدان » ، « حداقل سرعت ۳۰ کیلومتر » و غیره.
این تابلوها به راننده می‌گویند: « باید طبق این دستور عمل کنی. »
الزام قانونی
رعایت نکردن دستورات این تابلوها تخلف محسوب می‌شود و مشمول جریمه یا توقیف وسیله نقلیه است. در تقاطع‌ها، بزرگراه‌ها، و مناطق پرخطر اهمیت بیشتری دارند.
۹. مثلث متساوی الاضلاع ( نشسته روی قاعده )
این شکل در علائم راهنمایی و رانندگی یعنی هشدار و اخطار خطر. به رانندگان هشدار می‌دهد که در ادامه مسیر، یک وضعیت خطرناک یا غیرعادی وجود دارد.این تابلوها معمولاً زمینه سفید با حاشیه قرمز دارند. مانند تابلوهای « پیچ به راست » ، « دست انداز » ، « تقاطع » و غیره.
قوانین مربوط به تابلوهای هشدار مثلثی
وظیفه راننده هنگام دیدن این تابلو: کاهش سرعت، آمادگی برای توقف، رعایت فاصله طولی با خودرو جلویی و توجه به اطراف ( عابرین، دوچرخه، حیوانات و غیره ) است.
ماهیت قانونی
این تابلوها دستوری مستقیم ( مثل دایره‌ای یا هشت‌گوش ایست ) نیستند. اما در صورت عدم توجه به آن‌ها و بروز حادثه، راننده مقصر شناخته می‌شود.
مفاهیم همه شکل ها در یک نگاه
- هشت گوشه: تنها برای تابلوهای ایست (توقف)
- مستطیل افقی: معمولا برای تابلوهای راهنما و هشدار برای خطرات ناشی از تعمیر و نگهداری
- مثلث متساوی الاضلاع (نشسته روی یک رأس): صرفاً برای رعایت حق تقدم
- مستطیل قائم: معمولا برای تابلوهای دستوری و خدمات
- مستطیل پرچمی: معمولاً برای علائم راهنما
- لوزی (مربع نشسته روی یک رأس): شروع و پایان حق تقدم مسیر
- پنج گوشه با نقطه رأس فوقانی: علائم هشدار برای مدرسه و دبیرستان
- دایره: علامت دستوری، بازدارنده
- مثلث متساوی الاضلاع (نشسته روی قاعده): علامت هشدار دهنده برای خطر
سه سوال امتحانی از مبحث مفاهیم شکل ها در علائم عبور و مرور
مفهوم شکل لوزی در علائم عبور و مرور چیست؟
۱- علامت دستوری، بازدارنده
2- صرفاً برای رعایت حق تقدم
3- معمولا برای علائم راهنما
4- شروع و پایان حق تقدم مسیر
پاسخ: گزینه چهار
شکل مستطیل قائم معمولا برای چه نوع تابلوهایی استفاده می شود؟
۱- شروع و پایان حق تقدم مسیر
2- راهنما و هشدار
3- دستوری و خدمات
4- دستوری یا بازدارنده
پاسخ: گزینه سه
مفهوم شکل هشت گوشه مقابل در علائم عبور و مرور چیست؟
۱) شروع و پایان حق تقدم مسیر
2) صرفا برای رعایت حق تقدم
3) تنها برای تابلوهای ایست ( توقف )
4) علامت دستوری، بازدارنده
پاسخ: گزینه سه
