نشانه های خرابی تسمه دینام و زمان تعویض آن

تسمه دینام یکی از قطعات حیاتی خودرو است که انتقال نیرو از میل‌لنگ به دینام، واترپمپ، پمپ فرمان و کولر را بر عهده دارد. خرابی تسمه دینام یا پارگی آن می‌تواند باعث از کار افتادن شارژ باتری، داغ کردن موتور و سفت شدن فرمان شود.
در ادامه این مطلب از مجله اینترنتی خودروآموز به بررسی نشانه های خرابی تسمه دینام و زمان تعویض آن می‌پردازیم.

نشانه های خرابی تسمه دینام

زمانی که تسمه دینام دچار مشکل می‌شود، نشانه هایی دارد که با تشخیص زودهنگام آن ها می توان از بروز مشکلات مختلف برای خودرو جلوگیری نمود. در ادامه، مهمترین این نشانه ها مورد بررسی قرار گرفته است.

۱. صدای سوت یا نویز در جلو موتور

لغزش تسمه روی پولی‌ها ( به‌خاطر شُل‌بودن یا آلودگی روغن / گریس ) یا ساییدگی پروفیل تسمه باعث ایجاد صدای سوت می‌شود. وقتی موتور سرد یا در شروع حرکت و موقع گاز دادن صدا شنیده می‌شود، بعید نیست از تسمه باشد.
اسپری آب مختصر روی تسمه ( با احتیاط ) می‌تواند موقتا صدای لغزش را تشدید یا کم کند و مکان را نشان دهد. اگر ادامه یابد، باعث سایش سریع‌تر تسمه و احتمال پاره‌شدن می‌شود.

۲. ترک‌خوردگی، ریش‌ریش شدن یا لایه‌لایه شدن سطح تسمه ( بازدید ظاهری )

گرما، سن و خستگی مواد، نفوذ روغن یا استفاده از تسمه بی‌کیفیت باعث این فرسایش می‌شود. با نگاه نزدیک به سطح تسمه، ترک‌های عرضی یا الیاف بیرون زده واضح‌اند. در این شرایط، احتمال پاره‌شدن ناگهانی و از کار افتادن دینام، کمپرسور کولر یا پمپ هیدرولیک وجود دارد.

۳. بوی سوختگی یا لاستیک سوخته از جلو خودرو

لغزش ممتد تسمه یا تماس آن با قطعات داغ باعث داغ شدن و ایجاد بوی لاستیک سوخته می‌شود. که با بوی مشخص هنگام کار موتور یا افزایش دور قابل تشخیص است. این ایراد می تواند باعث خرابی سریع‌تر تسمه و امکان آسیب به پولی‌ها و قطعات کناری شود.

۴. شارژ نشدن باتری / روشن شدن چراغ باتری / ولتاژ پایین در دور آرام

دینام توسط تسمه کار می‌کند؛ اگر تسمه شل یا لغزان باشد، دور دینام کاهش می‌یابد و شارژ کافی تولید نمی‌شود.
روش تشخیص: عدد ولت‌متر روی باتری در حالت درجا باید ~۱۳.۵–۱۴.۵ ولت باشد؛ اگر زیر ۱۳ ولت است، دینام احتمالا خوب کار نمی‌کند یا تسمه لغزندگی دارد که باعث تخلیه باتری، خاموش شدن تجهیزات برقی و گیرکردن در مسیر می‌شود.

۵. از کار افتادن هیدرولیک فرمان یا سفت شدن فرمان در حالت درجا

اگر خودرو پمپ هیدرولیکِ فرمان کمکی داشته باشد، تسمه آن را می‌چرخاند؛ لغزش یا پارگی تسمه باعث از کار افتادن پمپ می‌شود. احساس سفتی فرمان مخصوصاً در حالت توقف یا کاهش قدرت ضربه‌محور فرمان تز علائم آن است.
در این شرایط امکان سختی فرمان‌پذیری و افزایش خطر در مانورهای پارک وجود دارد.

۶. قطع عملکرد کولر ( کمپرسور A/C ) یا عملکرد نامنظم آن

کمپرسور کولر نیز معمولاً با تسمه رانده می‌شود؛ خرابی تسمه باعث عدم چرخش کمپرسور می‌شود. روش تشخیص آن روشن شدن کولر بدون خنک‌سازی یا صدای غیرعادی از قسمت کمپرسور است.

۷. لرزش یا ارتعاشات غیرطبیعی در بخش جلو موتور

تسمه ناسالم یا پولی معیوب می‌تواند لرزش منتقل کند؛ همچنین تضعیف تسمه باعث تغییر زاویه و لرزش می‌شود. زمانی که حس لرزش در داشبورد یا در دستگیره موتور هنگام درجا یا شتاب‌گیری ملایم وجود داشته باشد، احتمال این مشکل بیشتر است.
پیامد آن فرسایش سریع‌تر قطعات و افزایش احتمال شکستگی تسمه است.

۸. دیده شدن روغن یا گریس روی تسمه

نشت روغن از واشرهای اطراف می‌تواند باعث آغشته‌شدن تسمه شود و باعث لغزش و فساد زودرس گردد. سطح براق یا سیاه روی تسمه یا بوی روغن نشانه بروز این مشکل است.
این امر می‌تواند باعث کاهش اصطکاک لازم و افزایش احتمال پارگی شود. بنابراین باید منبع نشت هم مشخص شود.

۹. خوردگی یا شکستگی در پولی‌ها یا بلبرینگ هرزگرد

بلبرینگِ هرزگرد فرسوده، ضربه و صدا ایجاد می‌کند و تسمه درست در جایگاه نمی‌ایستد.
با موتور خاموش، پولی‌ها را با دست بچرخانید؛ هرزگرد سالم باید نرم و بدون لقی بچرخد و صدای زنگ نداشته باشد. اگر بلبرینگ قفل کند، تسمه پاره می‌شود. تعویض پولی و بلبرینگ ضروری است.

۱۰. پاره شدن یا افتادن کامل تسمه ( علامت اضطراری )

تجمع سایش، آلودگی، یا بلبرینگ معیوب در نهایت باعث پارگی می‌شود. در این شرایط ناگهان تجهیزات کمکی از کار می‌افتند ( شارژ باتری قطع، فرمان سفت، کولر از کار افتاده ) و معمولا صدای محکم یا تقه مشاهده می‌شود.

روش‌های سادهٔ تشخیص قبل از مراجعه به مکانیک

• بازدید چشمی: ترک، پارگی، روغن روی تسمه.
• شنیدن صدا: سوت در دور آرام یا با گاز دادن.
• آزمون ولتاژ باتری: ولت‌متر در حالت درجا ( ۱۳.۵ –۱۴.۵ ولت عادی است ).
• بررسی پولی‌ها: با دست و موتور خاموش بچرخانید و به لقی یا صدای غیرعادی گوش کنید.
• اسپری آب‌پاش مختصر ( با احتیاط ): موقتاً صدای لغزش را تشخیص می‌دهد ( باید با احتیاط و نه زیاد انجام شود ).

راهکارهای فوری و اقدامات پیشنهادی

• اگر صدا سوت یا لغزش است: به‌سرعت تسمه و پولی‌ها را بررسی و در صورت لزوم تسمه سفت کن را تنظیم کنید.
• اگر روغن روی تسمه است: منبع نشت را پیدا و رفع نمایید، سپس تسمه آلوده را تعویض کنید.
• اگر ولتاژ باتری پایین است یا علامت شارژ نیست: تسمه شل یا پاره و دینام را بررسی کنید.
• در صورت پارگی تسمه: حرکت نکنید؛ چون ممکن است به قطعات دیگر آسیب برسد. خودرو را به تعمیرگاه ببرید.

توصیه نهایی درباره زمان تعویض

بسیاری از تولیدکنندگان توصیه می‌کنند تسمه دینام را هر ۵۰–۱۰۰ هزار کیلومتر بررسی و مطابق شرایط ( کیفیت تسمه، رانندگی در محیط‌های گرد و خاکی، تماس با روغن ) زودتر تعویض کنید. اگر می‌بینید دارای ترک‌ است یا ریش‌ریش شده اند، همین حالا تعویض کنید. زیرا ریسک پاره شدن ناگهانی بالاست.
بنابراین زمان و نحوه تشخیص فرسودگی تسمه دینام از مهم‌ترین موارد در نگهداری خودرو است و معمولاً بیشتر راننده‌ها تا وقتی صدا یا خرابی جدی پیش نیاید، متوجه آن نمی‌شوند.

زمان تعویض تسمه دینام

به‌طور معمول هر ۶۰ تا ۹۰ هزار کیلومتر ( حدود ۳ تا ۴ سال ) باید تسمه دینام تعویض شود.
اما این عدد به چند عامل بستگی دارد:

جنس و کیفیت تسمه: تسمه‌های اصلی معمولاً دوام بیشتری دارند، ولی تسمه‌های متفرقه ممکن است بعد از ۴۰–۵۰ هزار کیلومتر نیاز به تعویض داشته باشند.
شرایط آب‌ و هوایی: گرما، گرد و غبار یا تماس با روغن باعث پیری زودرس تسمه می‌شود.
استفاده مداوم در ترافیک و درجا کارکردن: چون موتور مدت طولانی روشن است، تسمه در تماس با حرارت و کشش قرار دارد و زودتر فرسوده می‌شود.
وضعیت پولی‌ها و هرزگردها: اگر تسمه سفت کن یا هرزگرد خراب باشد، فشار غیر یکنواخت به تسمه وارد می‌شود و عمرش نصف می‌شود.

بنابراین بهتر است در هر سرویس دوره‌ای روغن ( مثلاً هر ۱۰ هزار کیلومتر )، تسمه دینام هم از نظر ظاهری بررسی شود.

تشخیص تسمه فرسوده از ظاهر آن

در هنگام بازدید چشمی ( با موتور خاموش ) به موارد زیر دقت نمایید:

ترک‌های عرضی روی دندانه‌ها یا سطح صاف تسمه: نشانه خشک شدن و پیری لاستیک است. ( وقتی با دست خم می‌کنید، ترک‌ها واضح‌تر دیده می‌شوند. )
ریش‌ریش شدن لبه‌های تسمه: یعنی تسمه از مسیر پولی‌ها خارج شده یا لبه‌ها ساییده شده اند.
سطح براق یا صیقلی‌شده تسمه: نشانه لغزش مداوم روی پولی است ( احتمالاً شل یا روغنی شده است ).
لایه‌لایه شدن یا ترکیدن جزئی قسمت داخلی: بیانگر تمام شدن عمر مفید تسمه است.
آغشته بودن به روغن یا گریس: روغن باعث پوسیدگی سریع و لغزش می‌شود. در این حالت باید هم تسمه و هم منبع نشت را رفع کرد.
صدای سوت یا جیرجیر هنگام استارت یا گاز دادن: اغلب اولین هشدار عملی است؛ یعنی کشش یا چسبندگی تسمه کم شده است.

روش ساده برای تست دستی

با موتور خاموش با انگشت وسط تسمه را فشار دهید ( در بخش میانی مسیر بین دو پولی ). اگر بیش از ۱ تا ۱.۵ سانتی‌متر فرو می‌رود، یعنی تسمه شل است. اگر با خم کردن تسمه، ترک یا صدای خشکی حس شد، یعنی نیاز به تعویض دارد.
در نتیجه بهترین زمان تعویض هر ۶۰ تا ۹۰ هزار کیلومتر یا هر ۳ تا ۴ سال ( هرکدام زودتر برسد ). اما اگر هرکدام از علائم بالا را مشاهده کردید، مخصوصاً ترک، براق شدن یا صدا، حتی زودتر هم باید تعویض شود. همیشه در هنگام تعویض تسمه، هرزگرد و بلبرینگ تسمه سفت کن هم بررسی و در صورت صدا یا لقی، با همان تسمه جدید تعویض شود.

بهترین جنس تسمه

کیفیت تسمه دینام تأثیر مستقیمی روی عملکرد دینام، پمپ هیدرولیک، واترپمپ و حتی عمر باتری دارد. اگر تسمه بی‌کیفیت باشد، نه‌تنها صدا می‌دهد، بلکه ممکن است وسط جاده پاره شود و موتور داغ کند یا فرمان سفت شود.
در جدول زیر انواع جنس تسمه دینام و ویژگی‌های هرکدام بررسی شده است.

بهترین نوع برای خودروهای سواری مانند پژو: تسمه‌های EPDM مدرن هستند که نسبت به نئوپرن دوام ۲ تا ۳ برابری دارند. این تسمه‌ها معمولاً رنگ تیره، سطح مات و بدون درخشش دارند.

برندهای معتبر و قابل اعتماد در بازار ایران

اگر بخواهی تسمه دینام باکیفیت بخرید، برندهای زیر از نظر دوام، صدای کمتر و کشش استاندارد عالی هستند:

راه‌های تشخیص تسمه دینام اصل از تقلبی

• کد لیزری یا هولوگرام برند روی تسمه یا بسته‌بندی
• چاپ واضح و یکنواخت روی تسمه ( نه محو و بی‌کیفیت )
• نرم و یکنواخت بودن سطح داخلی بدون بوهای تند لاستیکی
• وزن مناسب ( تسمه‌های تقلبی معمولاً سبک‌تر و خشک‌تر هستند )
• خرید از فروشگاه‌های معتبر لوازم یدکی یا نمایندگی برندها

در نتیجه بهترین جنس تسمه دینام برای خودروهای پژو، سمند و خودروهای مشابه، EPDM با برندهای Gates، Dayco یا Contitech است. این نوع تسمه‌ها دوام بالا، صدای کمتر، مقاومت حرارتی عالی و طول عمر حدود ۸۰ تا ۱۰۰ هزار کیلومتر دارند. همیشه از منبع معتبر خرید کنید و ظاهر تسمه ( ترک، روغن، صیقلی شدن ) را هر سرویس دوره‌ای بررسی نمایید.

نکات مهم هنگام نصب

همیشه هم‌زمان با نصب تسمه جدید، وضعیت هرزگرد و تسمه سفت کن بررسی و از تماس تسمه با روغن موتور یا گریس جلوگیری شود. تسمه باید کشش مناسب داشته باشد؛ نه خیلی سفت که باعث فشار به بلبرینگ‌ها و نه شل که باعث سوت شود.

نتیجه‌گیری

تسمه دینام بدلیل به‌کار انداختن برخی قطعات مهم خودرو مانند دینام، پمپ هیدرولیک و کمپرسور کولر، بسیار مهم است و خرابی آن باعث بروز مشکلاتی در کارکرد درست خودرو می‌شود.
بنابراین، بررسی منظم تسمه دینام در سرویس‌های دوره‌ای و تعویض آن در زمان مناسب (حدود هر ۶۰ تا ۸۰ هزار کیلومتر برای تسمه‌های معمولی و ۱۰۰ هزار کیلومتر برای EPDM ) از خرابی ناگهانی خودرو و خسارت به سیستم‌های دیگر جلوگیری می‌کند.