در آیین‌نامه رانندگی، آزادراه و بزرگراه دو نوع مسیر ارتباطی با ویژگی‌های متفاوت هستند که برای بهبود جریان ترافیک و کاهش تصادفات طراحی شده‌اند. در ادامه این مطلب از مجله اینترنتی خودرو آموز، تفاوت‌های این دو مسیر از جنبه‌های مختلف بررسی شده است.
آزادراه
آزادراه ( Expressway / Freeway ) جاده‌ای است که برای سرعت های بالا و عبور سریع وسایل نقلیه طراحی شده و دارای شرایط زیر است:
بدون تقاطع همسطح: در آزادراه هیچ تقاطع هم سطحی با خیابان‌ها یا جاده‌های فرعی وجود ندارد، زیرا این امر باعث کاهش سرعت و افزایش خطر تصادف می‌شود.
ورود و خروج کنترل شده: دسترسی به آزادراه فقط از طریق رمپ‌های ورودی و خروجی مخصوص امکان‌پذیر است.
تعداد خطوط بیشتر: معمولاً آزادراه‌ها دارای حداقل دو خط عبور در هر جهت هستند که باعث افزایش ظرفیت ترافیکی می‌شود.
محدودیت دسترسی: عابران پیاده، دوچرخه‌سواران و وسایل نقلیه خاص ( مانند برخی کامیون‌ها ) اجازه ورود به آزادراه را ندارند.
پرداخت عوارض: برخی از آزادراه‌ها دارای ایستگاه‌های عوارضی هستند که رانندگان برای استفاده از آن‌ها باید هزینه بپردازند.
سرعت مجاز بالاتر: به دلیل طراحی خاص، سرعت مجاز در آزادراه بیشتر از بزرگراه است. درکشورمان ایران، سرعت مجاز برای خودروهای سواری معمولاً ۱۲۰ کیلومتر بر ساعت تعیین می‌شود.
ممنوعیت توقف: توقف در آزادراه کاملاً ممنوع است، مگر در مواقع اضطراری و در شانه راه.
بزرگراه
بزرگراه ( Highway ) مسیری است که از لحاظ طراحی شبیه آزادراه است، اما با ویژگی‌های زیر تفاوت‌هایی دارد:
ممکن است تقاطع همسطح داشته باشد: در برخی نقاط ممکن است خیابان‌های فرعی به‌صورت همسطح به بزرگراه متصل شوند.
ورود و خروج متنوع: علاوه بر رمپ‌های مخصوص، امکان ورود و خروج به بزرگراه از طریق خیابان های فرعی یا تقاطع های همسطح نیز وجود دارد.
تعداد خطوط عبور متغیر: معمولاً دارای حداقل یک خط عبور در هر جهت است، اما ممکن است تعداد خطوط بیشتر باشد.
سرعت مجاز کمتر از آزادراه: در بزرگراه‌ها معمولاً سرعت مجاز برای خودروهای سواری در شهرها ۱۰۰ و در بیرون شهر ۱۱۰ کیلومتر بر ساعت است.
ممکن است چراغ راهنمایی داشته باشد: برخی از بزرگراه‌ها دارای چراغ‌های راهنمایی در تقاطع ها هستند.
توقف غیرمجاز است، اما محدودیت کمتری دارد: توقف در بزرگراه‌ها نیز ممنوع است، اما گاهی در برخی مناطق خاص ( مثلاً در کنار خیابان‌های خدماتی ) امکان توقف وجود دارد.
مقایسه آزادراه و بزرگراه در یک نگاه
| ویژگی | آزادراه | بزرگراه |
|---|---|---|
| وجود تقاطع همسطح | ندارد | ممکن است داشته باشد |
| ورود و خروج | فقط از طریق رمپ‌های ورودی و خروجی | از طریق رمپ و گاهی تقاطع‌های همسطح |
| تعداد خطوط عبور | حداقل ۲ خط در هر جهت | حداقل ۱ خط در هر جهت |
| چراغ راهنمایی | ندارد | ممکن است داشته باشد |
| سرعت مجاز | بیشتر | کمتر از آزادراه |
| محدودیت عبور عابران و دوچرخه‌سواران | ورود آن‌ها کاملاً ممنوع است | ممکن است در برخی قسمت‌ها ورود آن‌ها مجاز باشد |
| پرداخت عوارض | ممکن است نیاز به پرداخت عوارض باشد | نیازی به پرداخت عوارض ندارد |
| ممنوعیت توقف | توقف به‌طور کامل ممنوع است ( مگر در مواقع اضطراری ) | توقف غیرمجاز است اما در برخی نقاط خاص ممکن است مجاز باشد |
جزئیات بیشتر درباره تفاوت آزادراه و بزرگراه
نحوه طراحی تقاطع‌ها
در آزادراه‌ها، هیچ تقاطع همسطحی وجود ندارد. تمام تقاطع‌ها به صورت پل‌های غیرهمسطح، دوربرگردان‌های هوایی، یا زیرگذرها طراحی می‌شوند تا مانع از کاهش سرعت خودروها شوند.
در بزرگراه‌ها، ممکن است برخی تقاطع‌ها به‌صورت همسطح باشند و چراغ های راهنمایی برای کنترل جریان ترافیک نصب شده باشد.
تفاوت در ایمنی
آزادراه‌ها ایمنی بالاتری دارند زیرا از تقاطع‌های همسطح و چراغ‌های راهنمایی که موجب تصادفات می‌شوند، خبری نیست.
بزرگراه‌ها نسبت به خیابان‌های معمولی ایمن تر هستند، اما همچنان احتمال تصادف در تقاطع های همسطح وجود دارد.
تفاوت در هزینه ساخت و نگهداری
ساخت آزادراه‌ها گران‌تر است، زیرا نیاز به احداث پل‌های غیرهمسطح، رمپ‌های ورودی و خروجی، و عوارضی‌ها دارند.
بزرگراه‌ها ارزان‌تر هستند و در شهرها بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
تفاوت در استفاده و موقعیت جغرافیایی
آزادراه‌ها معمولاً بین شهری هستند و شهرهای مختلف را به هم متصل می‌کنند.
بزرگراه‌ها معمولاً داخل شهری یا حومه شهر قرار دارند و برای جابه‌جایی سریع‌تر خودروها در محدوده شهر طراحی می‌شوند.
نتیجه گیری
اگر جاده‌ای بدون تقاطع همسطح باشد، ورود و خروج آن فقط از طریق رمپ‌های مخصوص انجام شود، و سرعت مجاز بالایی داشته باشد، آن جاده « آزادراه » است. در مقابل اگر جاده‌ای دارای تقاطع‌های همسطح، چراغ راهنمایی یا خیابان‌های فرعی باشد، آن جاده « بزرگراه » محسوب می‌شود.
بنابراین، آزادراه‌ها سریع‌تر، ایمن‌تر، و دارای محدودیت‌های بیشتری هستند، در حالی که بزرگراه ها انعطاف‌پذیری بیشتری دارند ولی خطر تصادفات نیز در آن‌ها بالاتر است.
شرایط استفاده از باند سمت چپ در آزادراه
در آزادراه‌ها، استفاده از باند سمت چپ ( لاین سبقت ) محدود به شرایط خاصی است و طبق آیین‌نامه راهنمایی و رانندگی، رانندگان فقط در شرایط زیر مجاز به استفاده از آن هستند:
۱. سبقت گرفتن از وسایل نقلیه کندتر
اگر وسیله نقلیه‌ای در خط وسط یا سمت راست با سرعتی کمتر از سرعت مجاز حرکت کند، شما می‌توانید از باند سمت چپ برای سبقت گرفتن استفاده کنید. پس از اتمام سبقت، باید به باند اصلی خود بازگردید و در باند چپ باقی نمانید.
۲. خالی بودن باند چپ و عدم مزاحمت برای سایر خودروها
اگر هیچ خودرویی با سرعت بالاتر از پشت سر در حال نزدیک شدن به شما نباشد، می‌توانید به طور موقت از باند چپ استفاده کنید.
اگر خودرویی سریع‌تر از شما در باند چپ در حال حرکت باشد، باید بلافاصله به لاین سمت راست بازگردید تا مانع حرکت دیگران نشوید.
۳. شرایط اضطراری و تخلیه مسیر
در مواقع اضطراری مانند بسته بودن باندهای دیگر به دلیل تصادف، تعمیرات جاده‌ای یا موانع خاص، می‌توان به باند چپ منتقل شد.
همچنین، اگر در حال نزدیک شدن به یک وسیله نقلیه امدادی ( آمبولانس، آتش‌نشانی، پلیس ) هستید که در باندهای دیگر متوقف شده است، می‌توانید برای عبور ایمن به لاین چپ تغییر مسیر دهید.
۴. ورود یا خروج از آزادراه در برخی شرایط خاص
اگر تابلوهای راهنمایی و رانندگی نشان دهند که مسیر خروجی یا ورودی از باند چپ صورت می‌گیرد، می‌توان از آن استفاده کرد.
مواردی که نباید از باند چپ استفاده کرد
– حرکت در باند چپ بدون قصد سبقت گرفتن یا برای رانندگی آرام ممنوع است. این کار باعث اختلال در جریان ترافیک و افزایش احتمال تصادف می‌شود.
– رانندگی طولانی مدت در باند چپ حتی در صورت نبود خودرو در پشت سر نیز خلاف مقررات است.
– توقف در باند چپ تحت هیچ شرایطی مجاز نیست ( مگر در مواقع اضطراری و در شانه راه ).
بنابراین باند سمت چپ فقط برای سبقت گرفتن و شرایط اضطراری مجاز است. پس از سبقت، باید به باندهای میانی یا راست بازگشت تا مسیر برای خودروهای سریع‌تر باز بماند.
شرایط استفاده از خط سوم آزادراه
در آزادراه ها، معمولاً خط سوم ( لاین سمت چپ ) برای خودروهای سواری و وسایل نقلیه‌ای که قصد سبقت دارند طراحی شده است. طبق آیین‌نامه راهنمایی و رانندگی، تردد بیشتر وسایل نقلیه سنگین در این خط ممنوع است، اما یک استثنا وجود دارد:
وسایل نقلیه سنگین در حال سبقت از خودروی کندتر مجاز به استفاده از خط سوم هستند، اما مشروط به این که بلافاصله پس از سبقت به لاین وسط یا راست بازگردند.
وسایل نقلیه‌ای که مجاز به استفاده از خط سوم هستند:
- خودروهای سواری و وانت بارها ( سواری شخصی، تاکسی، شاسی‌بلند و… )
- خودروهای امدادی ( آمبولانس، پلیس، آتش‌نشانی ) در شرایط اضطراری
- اتوبوس‌ها و کامیون‌های سبک فقط هنگام سبقت از وسایل نقلیه کندتر
وسایل نقلیه‌ای که تردد آن‌ها در خط سوم ممنوع است:
- کامیون‌های سنگین، تریلی و وسایل نقلیه با وزن بالا ( مگر برای سبقت موقت )
- وسایل نقلیه کشاورزی و ماشین‌آلات راه سازی
- موتورسیکلت ها و دوچرخه ها ( تردد آن‌ها در کل آزادراه ممنوع است )
بنابراین در آزادراه‌ها، خودروهای سواری و وسایل نقلیه امدادی همیشه مجاز به استفاده از خط سوم هستند، اما وسایل نقلیه سنگین فقط هنگام سبقت می‌توانند از آن استفاده کنند.
شش سوال تستی با جواب از مبحث آزادراه و بزرگراه
در چه شرایطی می توان در آزادراه ها از باند سمت چپ استفاده کرد؟
۱) برای کنار رفتن از سر راه کامیون های بزرگ و جلوگیری از بروز تصادف
2) برای سبقت از وسیله نقلیه دیگر یا استفاده از حداکثر سرعت مجاز در آن باند
3) برای سرعت های بالاتر از ۱۳۰ کیلومتر در ساعت
4) تحت هیچ شرایطی نمی توان از باند سمت چپ استفاده کرد
پاسخ: گزینه دو
تردد کدام نوع وسیله نقلیه در خط سوم آزادراه ها ممنوع نیست؟
۱) اتوبوس
2) وانت ها
3) مینی بوس
4) انواع بارکش ها با وزن بیش از ۳/۵ تن
پاسخ: گزینه دو
کدام گزینه درباره تفاوت آزادراه و بزرگراه صحیح است؟
۱) در آزادراه‌ها ورود و خروج از طریق خیابان‌های فرعی انجام می‌شود.
2) در بزرگراه‌ها هیچ تقاطع همسطحی وجود ندارد.
3) در آزادراه‌ها توقف کامل وسیله نقلیه در هر شرایطی مجاز است.
4) در بزرگراه‌ها ممکن است چراغ راهنمایی و تقاطع همسطح وجود داشته باشد.
پاسخ: گزینه چهار
آزادراه، راهی است دارای حداقل…
۱) دو خط اتومبیل رو برای طرف رفت
2) سه خط اتومبیل رو برای هر طرف
3) دو خط اتومبیل رو برای هر طرف
4) سه خط اتومبیل رو برای طرف برگشت
پاسخ: گزینه سه
در چه شرایطی می‌توان در آزادراه‌ها از باند سمت چپ استفاده کرد؟
۱) برای سبقت گرفتن از وسایل نقلیه کندتر
2) برای رانندگی طولانی‌مدت با سرعت پایین
3) برای توقف اضطراری
4) برای رانندگی با هر سرعتی بدون محدودیت
پاسخ: گزینه یک
کدام نوع وسیله نقلیه می‌تواند در خط سوم آزادراه تردد کند؟
۱) تریلی‌ها و کامیون‌های سنگین بدون محدودیت
2) خودروهای سواری و وسایل نقلیه امدادی
3) موتورسیکلت‌ها و دوچرخه‌ها
4) اتوبوس‌ها برای مسیرهای طولانی بدون سبقت
پاسخ: گزینه دو
