بالا رفتن دمای موتور خودرو که باعث افزایش آمپر آب یا جوش آوردن خودرو می شود، یکی از مشکلات جدی و رایج خودروهاست، به‌ویژه در هوای گرم یا در ترافیک‌های سنگین.
این مشکل دلایل مختلفی دارد که برخی ساده و برخی نیازمند تعمیرات فنی هستند. در ادامه این مطلب از مجله اینترنتی خودروآموز، علت های مهم را مورد بررسی قرار می دهیم.
۱. کمبود یا نداشتن آب رادیاتور
یکی از اصلی‌ترین دلایل بالا رفتن دمای موتور است. در ادامه توضیح می‌دهیم که چرا و چطور این اتفاق می‌افتد.
نقش آب رادیاتور در خنک‌کردن موتور
موتور خودرو هنگام کار، حرارت زیادی تولید می‌کند ( بین ۹۰ تا ۱۲۰ درجه سانتی‌گراد ). این گرما اگر کنترل نشود، به قطعات داخلی آسیب جدی می‌زند. برای کنترل گرما، یک سیستم به‌نام سیستم خنک‌کننده طراحی شده که در مرکز آن، رادیاتور و مایع خنک‌کننده ( آب رادیاتور + ضدیخ / ضدجوش ) قرار دارند.
نقش مایع خنک‌کننده
- گرمای موتور را جذب می‌کند
- آن را به رادیاتور منتقل می‌کند
- رادیاتور با کمک فن، گرما را به هوای محیط منتقل می‌کند
حالا اگر آب رادیاتور کم باشد یا وجود نداشته باشد، چه اتفاقی می‌افتد؟
گرمای موتور جذب نمی‌شود: هیچ ماده‌ای برای گرفتن حرارت از اطراف سیلندرها و سرسیلندر وجود ندارد. گرما در موتور جمع می‌شود.
جریان خنک‌کننده مختل می‌شود: واترپمپ برای گردش مایع خنک‌کننده طراحی شده است. اگر مایع کم باشد، جریان قطع می‌شود. در نتیجه دمای موتور به‌سرعت بالا می‌رود و فن هم ممکن است دیر روشن شود یا بی‌اثر باشد.
قطعات موتور داغ می‌شوند: بدون مایع، دمای موتور می‌تواند از ۱۲۰ درجه هم فراتر رود. در این حالت واشر سرسیلندر آسیب می‌بیند، پیستون و رینگ‌ها ممکن است تاب بردارند و موتور ممکن است قفل کند یا یاتاقان بزند.
رادیاتور بخار می‌کند یا می‌ترکد: در صورت وجود اندکی مایع و بالا رفتن دما، آن مقدار هم بخار شده و فشار ایجاد می‌شود. ممکن است شیلنگ‌ها ترک بخورند، رادیاتور بترکد و درب منبع انبساط باز شود و آب جوش بیرون بپاشد.
راهکارهای پیشنهادی
سطح پایین مایع: روزانه چک شود، مخصوصاً در تابستان
نشتی در رادیاتور یا شیلنگ: بررسی کف روی زمین، آثار زنگ‌زدگی یا بخار در محفظه موتور
استفاده از آب خالص: فقط در موارد اضطراری – همیشه ضدیخ/ضدجوش استفاده شود (تابستان هم لازم است )
درب منبع انبساط خراب: تعویض درب با فشار مناسب ( معمولاً ۱.۲ بار )
هواگیری سیستم خنک‌کننده: در صورت تعویض آب یا باز شدن شیلنگ ها حتماً انجام شود
۲. خرابی ترموستات
یکی از دلایل بسیار مهم و رایج بالا رفتن دمای موتور خودرو، خرابی ترموستات است. در ادامه با توضیح کامل و مرحله‌ای بررسی می نماییم چرا ترموستات خراب می‌شود و چگونه باعث داغ شدن موتور می‌گردد.
ترموستات چیست و چه وظیفه‌ای دارد؟
ترموستات یک شیر اتوماتیک است که در مسیر گردش آب بین موتور و رادیاتور قرار دارد. در هوای سرد و هنگام استارت اولیه، بسته می‌ماند تا آب فقط در داخل موتور بچرخد و در نتیجه موتور سریع‌تر گرم شود.
وقتی دمای موتور به حدود ۸۵ تا ۹۵ درجه سانتی‌گراد رسید، باز می‌شود و اجازه می‌دهد آب گرم وارد رادیاتور شود تا گرما به محیط منتقل شود و موتور خنک بماند.
حالا اگر ترموستات خراب شود چه اتفاقی می‌افتد؟
حالت اول: ترموستات در حالت بسته گیر می کند که این رایج‌ترین نوع خرابی است. در نتیجه آب داغ فقط در داخل موتور می‌چرخد و به رادیاتور نمی‌رسد. در این زمان گرمای موتور به بیرون منتقل نمی‌شود و بنابراین دمای موتور به سرعت افزایش می‌یابد.
فن هر چقدر هم کار کند، بی‌فایده است چون رادیاتور بی‌آب است. در نهایت منجر به داغ شدن بیش از حد، جوش آوردن و آسیب‌های جدی مثل سوختن واشر سرسیلندر می‌شود.
حالت دوم: ترموستات در حالت باز گیر کرده که در این حالت، آب همیشه در حال چرخش به سمت رادیاتور است. بنابراین موتور خیلی دیر گرم می‌شود، مخصوصاً در زمستان. عملکرد موتور افت می‌کند (مصرف سوخت بالا، آلایندگی زیاد، بخاری ضعیف ).
ولی این حالت موتور خطر داغ شدن ندارد، فقط در سربالایی‌ها یا زمان استفاده از کولر ممکن است کمی گرم شود.
علائم خرابی ترموستات
- دمای بالا ( آمپر بالای ۹۵ یا ۱۰۰ ): ترموستات باز نمی‌شود
- رادیاتور سرد ولی موتور داغ: آب به رادیاتور نمی‌رسد
- بخار کردن موتور: گردش ناقص یا قطع آب
- نوسان شدید آمپر: باز و بسته شدن نامنظم ترموستات
- بخاری خودرو هوای ولرم یا سرد می‌دهد: به دلیل عدم گردش صحیح آب گرم
راهکار
- تعویض ترموستات با مدل استاندارد مخصوص موتور همان خودرو
- تعویض همزمان با آب رادیاتور تمیز و ضدیخ جدید
- انجام هواگیری کامل پس از تعویض
- بررسی درپوش رادیاتور یا منبع انبساط برای فشار مناسب
۳. خرابی فن خنک‌کننده یا کار نکردن دور تند فن
خرابی فن خنک‌کننده یا کار نکردن دور تند فن یکی از اصلی‌ترین دلایل بالا رفتن دمای موتور خودرو است، به‌ویژه در هوای گرم، ترافیک یا هنگام استفاده از کولر.
در ادامه با توضیح مفصل و مرحله‌ای بررسی میکنیم که چرا این اتفاق می‌افتد و چه راهکاری دارد.
فن خنک‌کننده چیست و چه کاری انجام می‌دهد؟
فن خنک‌کننده در پشت یا جلوی رادیاتور قرار دارد و وظیفه‌اش جریان دادن هوا از میان پره‌های رادیاتور برای خنک کردن آب داغ موتور است.
انواع عملکرد فن:
دور کند: برای دمای معمول ( مثلاً ۹۰–۹۵ درجه )
دور تند: وقتی دما از حد مشخص ( مثلاً بالای ۹۵ درجه یا هنگام روشن بودن کولر ) بیشتر می‌شود
اگر فن خراب شود یا دور تند کار نکند چه می‌شود؟
حالت اول: فن کلاً کار نمی‌کند. در این شرایط هیچ هوایی از میان رادیاتور عبور نمی‌کند و دمای آب موتور به‌سرعت بالا می‌رود. درجا کار کردن یا ترافیک شهری وضعیت را بدتر می‌کند.
در نهایت باعث جوش آوردن موتور و حتی آسیب به واشر سرسیلندر یا کاهش کمپرس موتور می‌شود.
حالت دوم: فقط دور کند فن کار می‌کند. در حالت عادی، فن روشن می‌شود ولی در شرایط پر فشار ( گرما، کولر، سربالایی )، فن نمی‌تواند به اندازه کافی هوا بفرستد.
بنابراین دمای موتور از ۹۵ بالاتر می‌رود و تا ۱۰۰–۱۱۰ هم ممکن است بالا برود. وقتی کولر روشن می‌شود، فشار روی موتور بیشتر می‌شود و دما سریع‌تر بالا می‌رود.
علائم خرابی فن یا دور تند
- آمپر بالاتر از ۹۵ و بالا رفتن پیوسته: نشانه عدم کارکرد دور تند
- روشن شدن فن فقط در حالت خنک بودن: احتمال گیر کردن رله یا سوئیچ فن
- کاهش دما در حرکت ولی داغی در توقف: نشان می‌دهد جریان هوای طبیعی کار می‌کند ولی فن خیر
- کولر باد گرم می‌زند: فن به خوبی کار نمی‌کند تا کندانسور را خنک کند
راه حل ها
- بررسی فیوز و رله فن ( گاهی فقط رله دور تند خراب است )
- بررسی فیش و سوکت‌ها روی موتور فن و مقاومت سری فن
- بررسی سنسور دمای آب ( ECU فن ): این سنسور به ECU سیگنال می‌دهد که دما بالاست و فن باید فعال شود
- تست دستی فن با باتری: برای اطمینان از سلامت موتور فن ( دور کند و تند )
- بررسی سیم کشی و اتصال بدنه ها
- در صورت لزوم: تعویض موتور فن یا نصب فن کمکی
اگر فقط مشکل در دور تند باشد، راه حل چیست؟
در برخی خودروها مثل پژو ۴۰۵، دو رله برای فن وجود دارد: رله دور کند و رله دور تند. تعویض رله دور تند معمولاً مشکل را حل می‌کند.
همچنین می‌توان کلید دستی فن دور تند نصب کرد (در داشبورد یا کنار فرمان) که در شرایط اضطراری، فن را مستقیم روشن کند.
۴. کیفیت پایین یا خرابی مایع خنک‌کننده ( ضد یخ )
خرابی یا کیفیت پایین مایع خنک‌کننده ( ضد یخ ) یکی از عوامل مهم و پنهان در بالا رفتن دمای موتور خودرو است. در ظاهر، ضد یخ فقط یک مایع رنگی ساده به نظر می‌رسد، اما اگر وظیفه‌اش را به‌درستی انجام ندهد، سیستم خنک‌کننده خودرو فلج می شود.
در ادامه علت، نشانه ها، و راهکار ها مورد بررسی قرار می گیرد.
ضد یخ چیست و چرا حیاتی است؟
ضد یخ یا مایع خنک کننده ترکیبی است از: آب مقطر + اتیلن گلایکول + مواد افزودنی ضد خوردگی و ضد کف
وظایف آن:
- جلوگیری از یخ زدن در سرما
- جلوگیری از جوش آمدن در گرما
- انتقال سریع حرارت از موتور به رادیاتور
- محافظت از پمپ آب، ترموستات، مجاری آلومینیومی و آهنی در برابر زنگ‌زدگی و رسوب
اگر ضد یخ خراب یا بی کیفیت باشد چه می‌شود؟
کاهش قدرت انتقال حرارت: ضد یخ فاسد یا ترکیب شده با آب لوله‌کشی یا ضدیخ های متفرقه، خاصیت انتقال گرما را از دست می‌دهد. در نتیجه، گرمای موتور به رادیاتور منتقل نمی‌شود. دما بالا می‌رود، مخصوصاً در تابستان یا با کولر روشن احتمال آن بیشتر است.
تشکیل رسوب در مجاری سیستم خنک‌کننده: ضد یخ بی‌کیفیت یا قدیمی باعث رسوب در رادیاتور و گرفتگی در بلوک سیلندر یا واتر پمپ می شود. در نتیجه جریان آب کند و خنک کنندگی ضعیف می‌شود و در نهایت دمای موتور افزایش می‌یابد.
کف کردن بیش از حد: ضد یخ خراب کف تولید می‌کند و حباب های هوا مانع تماس مناسب بین آب و سطح فلز می‌شوند. در نتیجه باعث بالا رفتن آمپر می‌شود.
عدم تعادل PH و خوردگی: مایع خنک‌کننده اگر خیلی قدیمی باشد ( بیش از ۲ سال )، خاصیت ضد خوردگی‌اش از بین می‌رود. قطعاتی مانند واتر پمپ، رادیاتور، ترموستات دچار زنگ‌زدگی و فرسایش می‌شوند. بنابراین گردش آب مختل شده و دما بالا می‌رود.
علائم خراب بودن یا کیفیت پایین ضد یخ
- تغییر رنگ به قهوه‌ای یا زرد گل‌آلود: نشان دهنده فساد، زنگ یا مخلوط شدن با روغن
- کف کردن یا ایجاد حباب در مخزن: افت عملکرد ضد یخ
- بالا رفتن دمای موتور در ترافیک یا کولر: نشانه عملکرد ضعیف خنک‌کننده
- بوی نامطبوع یا اسیدی از رادیاتور: فساد ضد یخ یا نشت داخلی موتور
- وجود ذرات معلق در مایع: نشانه آلودگی یا تجزیه مواد افزودنی
راه حل ها
- تخلیه کامل مایع قدیمی از بلوک سیلندر و رادیاتور
- شست و شوی سیستم خنک‌کننده با آب مقطر یا محلول رادیاتورشور
- استفاده از ضد یخ با کیفیت برند معتبر با نسبت مناسب (۵۰٪ ضد یخ + ۵۰٪ آب مقطر)
- تعویض ضد یخ هر ۲ سال یا ۴۰ هزار کیلومتر
- بررسی درپوش رادیاتور ( اگر فشار را نگه ندارد، جوش می‌آورد )
۵. گرفتگی در رادیاتور یا سیستم خنک‌کننده
گرفتگی در رادیاتور یا سایر بخش‌های سیستم خنک‌کننده، یکی از دلایل اصلی بالا رفتن دمای موتور است. این مشکل باعث می‌شود حرارت موتور نتواند به‌درستی دفع شود و به مرور آمپر بالا برود، مخصوصاً در ترافیک، مسیرهای سربالایی، یا هنگام استفاده از کولر.
شیوه عملکرد سیستم خنک‌کننده
سیستم خنک‌کننده ( شامل رادیاتور، واترپمپ، ترموستات، شیلنگ‌ها و ضد یخ ) وظیفه دارد گرمای تولیدشده توسط موتور را جذب و به رادیاتور منتقل کند. همچنین در رادیاتور، گرما از طریق پره‌ها و فن‌ها به هوا منتقل شود.
اگر این چرخه مختل شود، گرما باقی می‌ماند و موتور داغ می‌کند.
گرفتگی کجاها رخ می‌دهد و چه تأثیری دارد؟
گرفتگی در رادیاتور: معمولا بدلیل رسوب ضد یخ بی‌کیفیت، استفاده از آب لوله‌کشی به‌جای آب مقطر و تجمع جرم، زنگ‌زدگی یا گل‌ولای در پره‌ها و کانال‌های داخلی. در نتیجه جریان آب در رادیاتور کند یا قطع می‌شود، گرمای موتور دفع نمی‌شود و در نهایت دمای موتور بالا می‌رود.
گرفتگی در شیلنگ‌ها یا لوله‌ها: ممکن است شیلنگ‌ها از داخل جرم گرفته یا خورده شده باشند. یا خم‌شدگی و جمع شدگی باعث انسداد شود. در نتیجه گردش آب ضعیف یا متوقف می‌شود و دمای موتور سریع افزایش می‌یابد.
گرفتگی در واترپمپ یا ترموستات: اگر ترموستات باز نکند یا فقط نیمه باز شود، آب نمی‌تواند وارد رادیاتور شود. اگر پروانه واترپمپ شکسته یا شل شده باشد، جریان کافی تولید نمی‌شود. بنابراین دمای موتور حتی در مسیر صاف هم بالا می‌رود و آمپر به مرز قرمز می‌رسد.
علائم گرفتگی رادیاتور یا سیستم خنک‌کننده
- بالا رفتن دمای موتور در ترافیک: فن روشن می‌شود ولی دما پایین نمی‌آید
- بالا رفتن آمپر در سربالایی یا با کولر روشن: علامت نقص در گردش مناسب آب
- بوی ضد یخ یا داغی از موتور: نشان‌دهنده فشار بیش از حد
- سرد بودن قسمت بالایی رادیاتور و داغ بودن پایین: گردش ناقص یا وجود حباب
- وجود جرم یا لجن در مخزن انبساط: نشانه گرفتگی یا ضد یخ آلوده
راهکارها
بررسی بصری رادیاتور و شیلنگ‌ها: اگر پره‌ها زنگ‌زده یا مسدود هستند، باید رادیاتور تعویض یا تعمیر تخصصی شود.
تخلیه کامل ضد یخ و شست‌وشوی سیستم خنک‌کننده: استفاده از رادیاتورشور یا آب مقطر گرم برای تمیز کردن مسیرها.
بررسی واترپمپ و ترموستات: در صورت گیر کردن یا ضعیف شدن عملکرد، تعویض فوری توصیه می‌شود.
استفاده از ضد یخ باکیفیت و آب مقطر: نسبت ۵۰/۵۰ و تعویض هر ۲ سال یا ۴۰,۰۰۰ کیلومتر
بررسی درپوش رادیاتور و فشار سیستم
۶. خرابی واترپمپ ( پمپ آب )
خرابی واترپمپ ( Water Pump ) یکی از دلایل جدی بالا رفتن دمای موتور خودرو است، چون واترپمپ مسئول گردش مایع خنک‌کننده ( آب و ضدیخ ) در کل سیستم خنک‌کننده است. اگر این پمپ درست کار نکند، خنک‌کننده نمی‌تواند بین موتور و رادیاتور بچرخد و گرمای موتور باقی می‌ماند، که باعث داغ شدن سریع موتور می‌شود.
واترپمپ چیست و چه کاری انجام می‌دهد؟
واترپمپ با نیروی تسمه تایم یا تسمه دینام می‌چرخد و وظیفه دارد: مایع خنک‌کننده را از رادیاتور به موتور و بالعکس پمپاژ کند. با این گردش، حرارت موتور گرفته شده و آب گرم در رادیاتور خنک می‌شود.
خرابی واترپمپ و تأثیر آن بر دمای موتور
شل شدن یا شکستن پروانه داخلی واترپمپ: پروانه یا پره‌های داخلی که آب را پمپاژ می‌کنند ممکن است با مرور زمان فرسوده شوند یا بشکنند. در این حالت واترپمپ به ظاهر می‌چرخد، ولی آبی به حرکت نمی‌افتد. در نتیجه مایع خنک‌کننده در موتور باقی می‌ماند و حرارت بالا می‌رود.
خرابی بلبرینگ یا نشت از واشرها: اگر بلبرینگ‌ها لق شوند یا نشتی در آب‌بند واترپمپ رخ دهد، ممکن است: پمپ گیر کند و نچرخد، تسمه را پاره یا منحرف کند و مایع خنک‌کننده نشت کند و کم شود. در نتیجه پمپ کار نمی‌کند و آب رادیاتور یا ضدیخ کم می‌شود و دمای موتور بالا می‌رود.
خرابی مکانیکی کامل پمپ: در این حالت پمپ کاملاً از کار می‌افتد ( مثلاً شفت شکسته ). در این شرایط هیچ چرخشی اتفاق نمی‌افتد و گردش آب متوقف می‌شود. در نهایت آمپر به سرعت بالا می‌رود، مخصوصاً در مسیرهای سنگین یا با کولر روشن بیشتر رخ می دهد.
علائم خرابی واترپمپ
- دمای موتور بالا می‌رود: مخصوصاً در ترافیک یا شیب
- نشت آب زیر خودرو در ناحیه واترپمپ: مایع سبز یا نارنجی رنگ ( ضدیخ )
- صدای غیرعادی از واترپمپ: صدای جیر جیر یا ساییدگی
- لرزش تسمه ها: به دلیل خرابی بلبرینگ پمپ
- کاهش سطح آب رادیاتور بدون نشتی ظاهری: نشتی پنهان از پمپ یا تبخیر داخلی
اقدامات پیشنهادی
- بررسی مکانیکی پمپ توسط مکانیک ماهر
- بررسی نشت از سوراخ ایمنی پمپ ( اگر دیده شود یعنی نشتی دارد )
- بررسی تسمه تایم یا تسمه دینام و تنش آن ها
- در صورت خرابی یا شک به عملکرد پمپ، تعویض کامل واترپمپ
- در صورت تسمه تایمی بودن، همزمان با تعویض تسمه تایم، پمپ نیز تعویض شود
هر چند وقت یک‌بار واترپمپ را بررسی یا تعویض کنیم؟
- همراه تسمه تایم: هر ۶۰ تا ۱۰۰ هزار کیلومتر
- همراه تسمه دینام: بررسی دوره‌ای هر ۳۰ هزار کیلومتر
۷. روشن بودن طولانی کولر و فشار بیشتر به موتور
زمانی که کولر مدت زیادی روشن است، مخصوصاً در هوای گرم یا در ترافیک، یکی از عوامل مهمی است که می‌تواند باعث افزایش دمای موتور شود. دلیل آن این است که کولر خودرو ( سیستم تهویه مطبوع ) به طور مستقیم از قدرت موتور استفاده می‌کند و بار اضافی به موتور وارد می‌کند.
اگر سیستم خنک‌کننده ( مثل فن، رادیاتور، ترموستات و واترپمپ ) عملکرد ضعیفی داشته باشد، این بار اضافی به راحتی باعث بالا رفتن آمپر دما می‌شود.
کولر چگونه روی دمای موتور تأثیر می‌گذارد؟
افزایش بار روی موتور: هنگامی که کولر روشن است، کمپرسور کولر توسط موتور به‌وسیله تسمه دینام چرخانده می‌شود. کمپرسور برای فشرده‌سازی گاز مبرد، نیروی قابل توجهی می‌کشد. در این حالت، موتور باید هم خود را خنک کند و هم بار کمپرسور را تحمل کند.
در نتیجه مصرف سوخت و گرمای تولیدشده در موتور بالا می‌رود و دمای موتور افزایش می‌یابد.
فعال شدن بیشتر فن خنک‌کننده: در زمان روشن بودن کولر، فن رادیاتور ( دور کند یا تند ) باید بیشتر کار کند تا گرمای اضافی از موتور و کندانسور کولر را دفع کند. اگر دور تند فن عمل نکند یا دیر عمل کند، گرما سریع‌تر از آنچه دفع می‌شود بالا می‌رود. بنابراین عدم کارکرد صحیح فن منجر به افزایش سریع دمای موتور با کولر روشن می شود.
گرمای اضافی در کندانسور کولر: گاز مبرد گرم‌شده وارد کندانسور می‌شود ( در جلوی رادیاتور قرار دارد ). در زمان کولر روشن، کندانسور مقدار زیادی گرما تولید می‌کند. این گرما به رادیاتور موتور منتقل می‌شود، چون در مسیر هوای عبوری از جلوی خودروست.
در نتیجه هوای خنک به رادیاتور موتور نرسیده و فقط هوای گرم عبور می‌کند و خنک‌کاری موتور ضعیف‌تر می‌شود.
اگر سیستم خنک‌کننده سالم نباشد، مشکل شدیدتر می‌شود. کولر در خودروهایی با سیستم خنک‌کاری ضعیف ( مثلاً ماشین‌های قدیمی مثل پژو ۴۰۵ ) ممکن است خیلی زود باعث بالا رفتن دما شود، مخصوصاً اگر:
- فن تند دیر عمل کند یا خراب باشد
- ضدیخ کهنه یا کم کیفیت باشد
- رادیاتور جرم گرفته یا ضعیف باشد
- واترپمپ ضعیف باشد
- ترموستات گیر کند
راه‌حل ها برای جلوگیری از افزایش دما هنگام استفاده از کولر
تنظیم صحیح و سالم بودن فن دور تند: بسیار مهم؛ در زمان روشن شدن کولر باید فوراً فن تند وارد عمل شود
تعویض یا شست‌وشوی رادیاتور و کندانسور: هر ۱–۲ سال یک‌بار جرم‌گیری شود
استفاده از ضدیخ/خنک‌کننده مرغوب: و تعویض آن هر ۱ سال یا ۴۰٬۰۰۰ کیلومتر
بررسی و تعویض واترپمپ در صورت نیاز: پمپ ضعیف نمی‌تواند گردش کافی ایجاد کند
بررسی سیستم کولر: کمپرسور گیر نداشته باشد و فشار گاز تنظیم باشد
در ترافیک: اگر دما بالا رفت کولر را موقتاً خاموش کنید و شیشه را باز بگذارید
۸. روغن موتور کم یا بی‌کیفیت
کمبود روغن موتور یا استفاده از روغن بی‌کیفیت، از دلایل مهم و پنهان افزایش دمای موتور خودرو است. شاید آمپر آب را نگاه کنیم و همه‌چیز خوب به‌نظر برسد، ولی مشکل اصلی از روغن است. در ادامه، با توضیح دقیق و مفصل بررسی میکنیم که چرا و چگونه این اتفاق می‌افتد:
نقش اصلی روغن موتور در خنک‌کاری: بسیاری فکر می‌کنند فقط آب و رادیاتور موتور را خنک می‌کنند، اما روغن موتور نیز نقش بسیار مهمی در کاهش دمای قطعات داخلی موتور دارد.
روغن حرارت ناشی از اصطکاک بین قطعات متحرک ( پیستون، میل‌لنگ، سوپاپ و… ) را جذب می‌کند. سپس آن را به کارتل ( مخزن روغن ) و بدنه موتور منتقل کرده و از آنجا گرما دفع می‌شود. پس اگر روغن کم باشد یا کیفیت نداشته باشد، این حرارت جذب و منتقل نمی‌شود. در نتیجه دمای موتور بالا می‌رود.
کم بودن روغن = افزایش اصطکاک = گرمای شدید: وقتی سطح روغن پایین باشد، سطح تماس قطعات فلزی با روغن کمتر می‌شود، اصطکاک بین قطعات بالا می‌رود و این اصطکاک، گرمای زیادی تولید می‌کند. در نتیجه افزایش غیر عادی دمای موتور، به‌ویژه در سرعت یا فشار بالا ( مثل کولر روشن یا سربالایی ) را در پی دارد.
بی‌کیفیت بودن روغن = روانکاری ضعیف + گرمای بیشتر: روغن‌های بی‌کیفیت ( با گرانروی پایین یا افزودنی ناکافی ) در دمای بالا سریع تجزیه می‌شوند، روانکاری مؤثر را ندارند و ذرات ساینده تولید می‌کنند. در این شرایط، موتور زودتر داغ می‌کند و حتی ممکن است گیرپاژ کند ( قفل شدن پیستون ).
ایجاد فشار اضافی روی سیستم خنک‌کننده: وقتی روغن نتواند گرمای درونی موتور را جذب و دفع کند، همه بار خنک‌کاری بر دوش آب رادیاتور و فن‌ها می‌افتد. در این حالت، ممکن است حتی با فن سالم و ضدیخ تازه، باز هم دمای موتور بالا برود.
علامت‌های بالا رفتن دما به خاطر روغن
- آمپر بالاتر از ۹۰ در مسیر صاف یا سربالایی: بدون مشکل فن یا ترموستات
- افت شتاب و فشار موتور: موتور گرم شده و توان پایین آمده
- بوی داغ شدن یا سوختن از موتور: به ویژه بعد از توقف
- سیاهی و کف‌کردن روغن: نشانه تجزیه شدن روغن بی‌کیفیت یا بسیار داغ
راه حل ها
- بررسی منظم سطح روغن ( هفته‌ای یک بار یا قبل سفر ): کم کردن روغن حتی بدون نشتی مهم است.
- استفاده از روغن با استاندارد SL یا بالاتر: مثل 10W40 یا 20W50 بسته به شرایط موتور
- تعویض روغن در فواصل مناسب ( ۴۰۰۰ تا ۶۰۰۰ کیلومتر ): با فیلتر روغن نو
- در موتورهای قدیمی‌تر، استفاده از روغن‌های نیمه سنتتیک یا با گرانروی بالاتر: به دلیل خلاصی بیشتر بین قطعات
۹. خرابی سنسور دمای آب یا آمپر نشانگر
خرابی سنسور دمای آب یا نشانگر آمپر، به‌طور مستقیم باعث افزایش دمای واقعی موتور نمی‌شود، اما می‌تواند به‌طور غیرمستقیم باعث داغ شدن موتور و حتی سوختن آن شود. در ادامه به طور کامل و دقیق علت های آن را بررسی می نماییم.
سنسور دمای آب (ECT یا Water Temp Sensor) چه‌کاری انجام می‌دهد؟
این سنسور در مسیر جریان آب داخل موتور نصب می‌شود. اطلاعات دمای موتور را به ECU ( کامپیوتر مرکزی خودرو ) و آمپر نشانگر دما در پشت فرمان ارسال می‌کند. پس هم کنترل خودکار فن و هم اطلاع راننده از وضعیت دما، وابسته به این سنسور است.
اگر سنسور خراب شود چه می‌شود؟
حالت اول: سنسور دمای کمتر از واقعی را نشان دهد. آمپر روی عدد پایین ( مثلاً ۷۰ یا کمتر ) می‌ماند، ولی موتور در واقع داغ شده است.
ECU فکر می‌کند دما پایین است، فن را دیرتر روشن می‌کند یا اصلاً روشن نمی‌کند. راننده هم فکر می‌کند دما خوب است، پس رانندگی عادی ادامه دارد. در نتیجه دمای واقعی موتور بالا می‌رود و آسیب جدی ایجاد می‌شود، بدون اینکه راننده بفهمد.
حالت دوم: سنسور کلاً قطع باشد یا ولتاژ اشتباه بدهد. ممکن است آمپر هیچ عددی نشان ندهد ( روی صفر بماند ) یا پیوسته عدد اشتباه بدهد. فن ها ممکن است فعال نشوند، مخصوصاً اگر ECU برای روشن شدن فن ها به این سنسور وابسته باشد.
در برخی خودروها، اگر سنسور دمای آب از کار بیفتد، ECU به حالت اضطراری رفته و فن را همیشه روشن نگه می‌دارد (حالت Fail Safe)، ولی در بسیاری از خودروهای دیگر، هیچ عکس العملی نشان نمی‌دهد.
این وضعیت هم باعث بالا رفتن دمای موتور می‌شود، چون فن دیر روشن می‌شود یا اصلاً روشن نمی‌شود.
خرابی آمپر ( نشانگر دما ) پشت فرمان: اگر آمپر خراب باشد ولی سنسور سالم باشد: ECU همچنان اطلاعات صحیح دارد و فن به موقع روشن می‌شود. اما راننده نمی‌داند دما در چه وضعیتی است. اگر فن خراب باشد یا آب کم شود، راننده متوجه نمی‌شود تا وقتی موتور داغ کند یا جوش بیاورد.
نشانه‌های خرابی سنسور دما یا آمپر
- فن دیر روشن می‌شود یا روشن نمی‌شود: با وجود بالا بودن دما
- آمپر همیشه روی یک عدد خاص (مثلاً ۷۰ یا ۹۰) می‌ماند: حتی بعد از مدت طولانی رانندگی
- آمپر تکان نمی‌خورد یا روی صفر است: سیم‌کشی یا سنسور قطع است
- خودرو در سربالایی یا فشار زیاد ناگهان داغ می‌کند: بدون هشدار قبلی در آمپر
- روشن شدن چراغ چک یا ارور سنسور دما در دیاگ: مخصوصاً در ماشین های انژکتوری
راه حل های پیشنهادی
- تست سنسور دما با دیاگ: دمای لحظه‌ای را بررسی کنید
- تعویض سنسور دما (ECT): هزینه معمولی دارد و دسترسی آسان است
- بررسی آمپر با تست مستقیم از فیش سنسور: آیا آمپر تغییر می‌کند؟
- بررسی سیم‌کشی بین سنسور، ECU و آمپر
- در صورت شک داشتن، نصب آمپر دمای دیجیتال کمکی برای مشاهده دقیق تر
۱۰. واشر سرسیلندر آسیب دیده
آسیب دیدن واشر سرسیلندر یکی از خطرناک‌ترین و پرهزینه‌ترین دلایل بالا رفتن دمای موتور است. این مشکل هم خود می‌تواند باعث داغ شدن موتور شود و هم بر اثر داغ شدن موتور ایجاد شود، یعنی یک چرخه معیوب ایجاد می‌کند.
در ادامه، کامل و مرحله به مرحله توضیح می‌دهیم که چطور این اتفاق می‌افتد.
واشر سرسیلندر چیست و کجاست؟
یک صفحه نازک و مقاوم است که بین سرسیلندر و بلوک سیلندر موتور قرار دارد. وظیفه‌اش آب بندی کامل اتاق احتراق، جلوگیری از نشت آب و روغن بین مسیرها و ممانعت از ترکیب شدن آب و روغن یا ورود گاز به مدار آب یا روغن است.
علت های خرابی واشر سرسیلندر
- داغ شدن بیش از حد موتور
- کیفیت پایین واشر یا نصب اشتباه
- شل بودن پیچ های سرسیلندر
- کارکرد طولانی مدت موتور بدون سرویس مناسب
حالا چطور باعث بالا رفتن دمای موتور می‌شود؟
نشت آب رادیاتور به داخل سیلندر: اگر واشر خراب شود، مسیر آب به درون محفظه احتراق باز می‌شود. آب بخار می‌شود و مصرف می‌گردد ( بدون اینکه نشتی بیرونی داشته باشد ) و سطح آب در رادیاتور به تدریج کاهش می‌یابد. در نتیجه کم شدن آب، باعث ضعف در خنک‌کنندگی و داغ شدن موتور می شود.
ورود گازهای احتراق به سیستم خنک‌کننده: گازهای داغ حاصل از احتراق، از طریق واشر آسیب‌دیده وارد مدار آب می‌شوند. این امر باعث ایجاد فشار بالا و حباب هوا در رادیاتور و لوله‌ها می‌شود (اصطلاحاً موتور قل می‌زند). بنابراین جریان آب مختل می‌شود، گردش مناسب خنک‌کننده از بین می‌رود و دمای موتور افزایش می‌یابد.
ورود روغن به مدار آب یا برعکس: ترکیب آب و روغن باعث تغییر خواص هر دو می‌شود. مایع خنک‌کننده دیگر توان انتقال حرارت مناسب را ندارد. در نتیجه موتور به درستی خنک نمی‌شود و داغ می‌کند.
افت راندمان احتراق و داغ شدن موضعی سیلندر: احتراق ناقص یا ورود آب به سیلندر باعث عملکرد نادرست موتور می‌شود. در نتیجه، دمای برخی قسمت ها به شدت بالا می‌رود و منجر به بالا رفتن دمای عمومی موتور می شود.
نشانه‌های خرابی واشر سرسیلندر
- دمای بالا بدون دلیل واضح: مثلاً با وجود آب کافی
- مخلوط شدن آب و روغن: روغن کف‌آلود شبیه شیرکاکائو در درب روغن
- بخار از اگزوز: مخصوصاً در استارت سرد
- کاهش سطح آب بدون نشتی: تبخیر به دلیل ورود به سیلندر
- فشار بالای مدار آب: جوش آمدن سریع با کولر یا سربالایی
- روشن شدن چراغ چک یا لرزش موتور: در موارد شدیدتر
راه‌حل
- تست کمپرس یا نشت سیلندر: برای اطمینان از خرابی واشر
- باز کردن سرسیلندر و تعویض واشر با کیفیت
- تراشکاری و تست تاب سرسیلندر ( در صورت نیاز )
- تعویض پیچ های سرسیلندر و رعایت گشتاور دقیق در بستن
جمع بندی کامل علت های داغ کردن موتور و راه حل آن
- کم بودن آب رادیاتور: بررسی سطح آب و ضدیخ
- ترموستات خراب: تعویض با نمونه سالم
- فن خنک‌کننده: بررسی رله و نصب کلید دستی در صورت نیاز
- ضدیخ بی‌کیفیت: تخلیه و شارژ مجدد با ضدیخ مناسب
- گرفتگی مسیر آب: شست‌وشوی رادیاتور
- واترپمپ خراب: تعویض پمپ آب
- روغن کم یا نامناسب: استفاده از روغن با ویسکوزیته مناسب
- کولر فشار زیاد: استفاده محدود یا نصب فن دور تند دستی
- واشر سرسیلندر سوخته: تست و تعمیر تخصصی
شش سوال رایج از مبحث علت های بالا رفتن دمای موتور خودرو
۱. چرا کمبود یا نبود آب رادیاتور باعث بالا رفتن دمای موتور می‌شود؟
پاسخ: آب رادیاتور نقش انتقال حرارت از موتور به رادیاتور را دارد. وقتی سطح آب پایین باشد یا کاملاً خالی شده باشد، گرمای تولیدشده توسط موتور نمی‌تواند به خوبی دفع شود. در نتیجه دمای موتور به‌سرعت بالا می‌رود و ممکن است باعث آسیب به واشر سرسیلندر یا حتی گیرپاژ موتور شود.
۲. خرابی ترموستات چگونه منجر به افزایش دمای موتور می‌شود؟
پاسخ: ترموستات جریان آب بین موتور و رادیاتور را بر اساس دمای موتور کنترل می‌کند. اگر ترموستات در وضعیت بسته گیر کند، آب گرم در داخل موتور محبوس می‌ماند و به رادیاتور نمی‌رسد. در این حالت موتور خیلی زود داغ می‌شود و آمپر بالا می‌رود.
۳. چگونه خرابی فن خنک‌کننده یا کار نکردن دور تند آن باعث داغ شدن موتور می‌شود؟
پاسخ: فن وظیفه خنک کردن رادیاتور را به‌خصوص در توقف یا ترافیک دارد. اگر فن دور تند کار نکند یا اصلاً روشن نشود، رادیاتور نمی‌تواند گرمای آب را دفع کند. این امر به‌ویژه در ترافیک یا در هنگام استفاده از کولر باعث بالا رفتن دمای موتور می‌شود.
۴. کیفیت پایین یا خراب بودن ضدیخ چه تأثیری بر دمای موتور دارد؟
پاسخ: ضدیخ یا مایع خنک‌کننده علاوه بر جلوگیری از یخ‌زدگی، وظیفه افزایش ظرفیت انتقال حرارت آب و جلوگیری از جوش آوردن موتور را دارد. اگر ضدیخ بی‌کیفیت باشد یا خاصیت خود را از دست داده باشد، تبادل حرارتی ضعیف می‌شود و باعث داغ شدن سریع‌تر موتور می‌گردد.
۵. گرفتگی در رادیاتور یا شیلنگ ها چگونه باعث داغ شدن موتور می‌شود؟
پاسخ: رسوبات، جرم یا زنگ‌زدگی می‌تواند مسیر گردش آب را در رادیاتور یا شیلنگ ها ببندد. در این حالت، جریان آب مختل شده و انتقال حرارت به درستی انجام نمی‌شود. نتیجه آن بالا رفتن آمپر آب و داغ شدن موتور است.
۶. چرا روغن موتور کم یا بی‌کیفیت می‌تواند باعث افزایش دمای موتور شود؟
پاسخ: روغن موتور وظیفه روان‌سازی و خنک کردن قسمت هایی از موتور را دارد که در تماس مستقیم با آب نیستند (مثل یاتاقان‌ها، میل‌لنگ، پیستون و…) اگر روغن کم یا بی‌کیفیت باشد، اصطکاک بالا می‌رود و دمای داخلی موتور افزایش می‌یابد، که ممکن است به داغ شدن بیش از حد موتور منجر شود.
