علائم و دلایل خرابی استپر و روش های رفع آن

استپر موتور خودرو یکی از قطعاتی است که خرابی آن مستقیم روی استارت زدن، دور آرام و خاموش شدن موتور اثر می گذارد. تشخیص خرابی استپر موتور خودرو معمولا از روی علائم رفتاری موتور انجام می‌شود. اگر استپر درست عمل نکند، دور آرام موتور به‌هم می‌ریزد.
در ادامه با بررسی علائم، دلایل و راه های رفع خرابی استپر با مجله اینترنتی خودروآموز همراه باشید.

علائم خرابی استپر موتور

نوسان دور موتور در حالت درجا ( Idle ): وقتی خودرو درجا کار می‌کند ( مثلا در ترافیک یا پشت چراغ قرمز )، عقربه دور موتور بالا و پایین می‌شود یا نزدیک به خاموش شدن می‌رود.

خاموش شدن ناگهانی در حالت خلاص: هنگام رها کردن پدال گاز یا گرفتن کلاچ، موتور به یک‌باره خاموش می‌شود. این از شایع ‌ترین نشانه‌های خرابی استپر است.

گرفتگی یا گیر کردن دریچه هوا در استارت سرد: در صبح یا زمانی که خودرو سرد است، استارت سخت زده می‌شود یا موتور بد روشن می‌شود.

افزایش یا کاهش غیرعادی دور آرام: ممکن است دور موتور بیش از حد بالا بماند ( مثلاً ۱۵۰۰ یا بیشتر ) یا بیش از حد پایین بیاید ( کمتر از ۷۰۰ ) و لرزش ایجاد کند.

روشن شدن چراغ چک ( در بعضی خودروها ): ECU مشکل در کنترل دور آرام را تشخیص داده و چراغ چک موتور را روشن می‌کند.

روش تشخیص دقیق‌تر

• بازدید چشمی: استپر را باز کنید، اگر نوک سوزن خیلی سیاه یا کثیف شده باشد، نیاز به تمیزکاری دارد.
• تست با دیاگ: خطاهای مربوط به « Idle Control » یا « IAC Valve » در ECU ثبت می‌شوند.
• تست مقاومت سیم‌پیچ: با مولتی‌متر می‌توان مقاومت سیم‌پیچ‌ها را اندازه گرفت. در صورت قطعی یا اتصال کوتاه، استپر خراب است.
• تست دستی: در خودروهای قدیمی‌تر، می‌توان استپر را باز کرده و هنگام باز کردن سوئیچ روشن شدن و حرکت سوزن را مشاهده کرد.

در یک جمله: اگر موتور خودرو درجا ناپایدار است، خاموش می‌شود یا دور آرام غیرعادی دارد، احتمال خرابی استپر بسیار زیاد است.

دلایل خرابی استپر

۱. تجمع کربن و آلودگی‌ها

در اثر سوخت ناقص، بخارات روغن و گرد و غبار، مسیر عبور هوا و نوک مخروطی استپر به مرور زمان دچار دوده و کربن می‌شود. این آلودگی‌ها مانع حرکت روان موتور پله‌ای استپر شده و باعث می‌شود سوزن آن به‌درستی باز و بسته نشود.
نتیجه این مشکل، نوسان دور موتور، سخت روشن شدن خودرو و خاموش شدن در حالت دور آرام است.

۲. فرسودگی مکانیکی سوزن یا فنر داخلی

استپر دارای یک سوزن مخروطی و فنر بازگرداننده است. در صورت استفاده طولانی‌مدت یا اعمال فشار غیرمجاز هنگام نصب و باز کردن، سوزن یا فنر دچار فرسودگی و تغییر شکل می‌شود.
این موضوع دقت عملکرد استپر را کاهش داده و منجر به بسته نشدن کامل مسیر هوا یا گیر کردن در یک موقعیت ثابت خواهد شد.

۳. سوختن یا معیوب شدن سیم‌پیچ داخلی

استپر موتور بر پایه یک موتور پله‌ای (Stepper Motor) عمل می‌کند که دارای سیم‌پیچ‌های داخلی است. عبور جریان بیش از حد، اتصال کوتاه یا نوسانات شدید ولتاژ می‌تواند باعث سوختن سیم‌پیچ‌ها شود.
در این حالت استپر به‌طور کامل از کار افتاده و هیچ حرکتی نخواهد داشت. این ایراد معمولاً با روشن ماندن چراغ چک و ثبت خطای مرتبط در ECU همراه است.

۴. اشکال در سوکت و اتصالات برقی

اکسید شدن، سولفاته زدن یا شل بودن سوکت اتصال استپر موجب قطع و وصل جریان الکتریکی می‌شود. این اختلال باعث می‌شود فرمان‌های صادرشده از ECU به‌طور کامل به استپر نرسد.
در نتیجه، استپر به‌صورت نامنظم عمل کرده و گاهی موتور خودرو هنگام روشن کردن کولر یا بار الکتریکی دیگر، دچار افت دور و خاموشی خواهد شد.

۵. مشکلات نرم‌افزاری یا ناسازگاری با ECU

در برخی موارد پس از تعویض استپر، اگر فرآیند ریست ECU یا تعریف موقعیت اولیه انجام نشود، واحد کنترل موتور قادر به هماهنگی دقیق با استپر نخواهد بود. این مشکل باعث بروز خطا در تنظیم دور آرام می‌شود.
همچنین، اگر ECU دچار ایراد نرم‌افزاری یا ضعف در ارسال پالس‌های کنترلی باشد، استپر عملکرد درستی نخواهد داشت حتی اگر قطعه سالم باشد.

بنابراین استپر موتور قطعه‌ای است که علاوه بر خرابی مکانیکی و الکتریکی، به‌شدت تحت تأثیر وضعیت سوخت، آلودگی مسیر هوا و کیفیت اتصالات برقی قرار دارد. رسیدگی منظم به تمیزکاری دریچه گاز و سوکت‌ها، استفاده از سوخت باکیفیت و ریست ECU پس از سرویس، می‌تواند عمر استپر را به‌طور چشمگیری افزایش دهد.

روش پیشگیری و تعمیر

۱. رفع آلودگی

پیشگیری: استفاده از بنزین با کیفیت، تعویض به‌موقع فیلتر هوا، و سرویس دوره‌ای دریچه گاز.
روش رفع: باز کردن استپر و تمیز کردن نوک سوزن و محل نشیمن آن با اسپری انژکتور شور یا کاربراتور شوی. باید دقت شود از تماس مستقیم دست یا ابزار تیز با سوزن خودداری گردد تا آسیب نبیند.

۲. فرسودگی مکانیکی سوزن یا فنر داخلی

پیشگیری: اجتناب از فشار آوردن بیش از حد هنگام نصب یا باز کردن استپر. استفاده از قطعات اصلی و با کیفیت.
روش رفع: در صورت تغییر شکل فنر یا سائیدگی سوزن، تنها راه‌حل تعویض کامل استپر است؛ زیرا این قطعات قابل تعمیر اصولی نیستند.

۳. سوختن یا معیوب شدن سیم‌پیچ داخلی

پیشگیری: سلامت سیستم برقی خودرو ( باتری و دینام ) باید به‌طور دوره‌ای بررسی شود تا نوسانات شدید ولتاژ به استپر آسیب نزند.
روش رفع: با استفاده از مولتی‌متر می‌توان مقاومت سیم‌پیچ‌ها را اندازه گرفت. در صورت قطعی یا اتصال کوتاه، باید استپر تعویض گردد، زیرا تعمیر سیم‌پیچ مقرون‌به‌صرفه نیست.

۴. اشکال در سوکت و اتصالات برقی

پیشگیری: بررسی دوره‌ای سوکت‌ها و تمیز کردن آن‌ها با اسپری کنتاکت‌شوی، همچنین اطمینان از عدم نفوذ رطوبت یا روغن.
روش رفع: در صورت سولفاته یا شکستگی سوکت، باید سوکت تعویض شود. در موارد ساده‌تر می‌توان با تمیز کردن و محکم کردن اتصالات، مشکل را برطرف کرد.

۵. مشکلات نرم‌افزاری یا ناسازگاری با ECU

پیشگیری: پس از تعویض استپر یا سرویس دریچه گاز، حتماً باید ECU ریست و تطبیق داده شود ( با دستگاه دیاگ یا روش‌های دستی ).
روش رفع: ریست کردن ECU و تطبیق استپر. در صورتی که مشکل از نرم‌افزار ECU باشد، باید با دیاگ به‌روزرسانی یا تعمیر شود.

نتیجه گیری

خرابی استپر خودرو دارای علائمی است که رایج ترین آن خاموش شدن ناگهانی موتور خودرو، مخصوصا در حالت درجا است. با نگهداری مناسب ( تمیزکاری منظم، بررسی سوکت‌ها، استفاده از سوخت باکیفیت و ریست ECU در سرویس‌ها )، می‌توان از بیشتر مشکلات استپر جلوگیری کرد. در مواردی که استپر به‌طور کامل از کار می‌افتد، تعویض قطعه بهترین و مطمئن‌ترین راه‌حل خواهد بود.